تا سال ۱۲۸۲ خورشیدی، تشکیلات و نهادی برای رسیدگی به بهداشت در ایران وجود نداشت و اگر بیماری همه گیر شیوع می‌یافت، چند نفر از اطبای پایتخت را موقتا جمع مى‌کردند که مشورت بدهند چه باید کرد. حتی کشتی هایی که می خواستند در بنادر ایران پهلو بگیرند، قبلا می‌بایست در بنادر کشورهای دیگرجواز سلامت داشته باشند چون ایران امکانات بررسی بهداشتی آنها را نداشت. هر چند سال یک بار که کنفرانس بین‌المللى بهداشت تشکیل می‌شد، از ایران هم نماینده می‌رفت ولى به سکوت می‌گذراند. تا اینکه در سال ۱۲۸۲ به پیشنهاد میرزا نصراله خان مشیر الدوله، صدراعظم وقت، مظفرالدین شاه فرمان تشکیل «اداره کل صحیه» را صادر کرد. این اداره، هیئتی مشورتى به نام «مجلس حفظ الصحه دولتى» داشت که تشکیلات اصلی برنامه ریزی و مدیریت بهداشت در ایران شد. دکتر امیرخان امیر اعلم نیز به نمایندگی از آن در کنفرانس بین‌المللى بهداشت در پاریس شرکت کرد و پس از چهل روز مذاکراه، توانست تشکیلات بهداشت ایران را در عهدنامه بین المللی این کنفرانس به رسمیت بشناساند.
در بسیاری از کشورها شكاف فزاینده ای بین آموزش پزشكی و ارایه خدمت توسط افراد آموزش دیده وجود دارد. رسالت اجتماعی دانشكده های پزشكی و رسالت نظام ارائه خدمات تحقق نخواهد یافت مگر آن كه همكاری نزدیك بین این دو و تلاش هر یك به عنوان مكمل دیگری در سیاستها و برنامه های كلان هر یك از آنها منعكس باشد. در حال حاضر در 30 درصد دانشكده های پزشكی آمریكا در هم تنیدگی عرصه علمی و خدمات پزشكی بوجود آمده است كه نمونه هایی از آن دانشگاههای پنسیلوانیا، میشیگان، نیومكزیكو، مایوكلینیك، داكوتای شمالی، كارولینای شمالی و ... هستند. در كانادا، دانشگاه مك ماستر، در هلند، دانشگاه ماستریخت و در مصر دانشگاه كانال سوئز نیز از دانشگاههایی هستند كه آموزش پزشكی را با عرصه های خدمات بهداشی – درمانی به درجات مختلف در هم ادغام کرده اند.
در ایران اداره امور درمان کشور تا سال ۱۳۲۰ توسط اداره کل صحیه (بهداری) وابسته به وزارت داخله (کشور) بود. به موجب ماده ۳ قانون اصلاح بودجه سال ۱۳۲۰ که در هشتم آبان ماه آن سال به تصویب مجلس شورای ملی رسید، اداره کل بهداری به وزارت بهداری تبدیل شد. در ۲۷ اسفند ماه ۱۳۵۱ برای تأمین خدمات درمانی کارکنان دولت، قانونی تحت عنوان «خدمات درمانی مستخدمین دولت» تصویب شد. به موجب ماده ۲ این قانون، سازمانی تحت عنوان سازمان تأمین خدمات درمانی تشکیل شد و در سال ۱۳۵۲ اساسنامه این سازمان به تصویب مجلس شورای ملی رسید. اما در سال ۱۳۵۳ به منظور فراهم آوردن و گسترش خدمات رفاهی تشکیل وزارت رفاه اجتماعی به تصویب مجلس شورای ملی رسید و به موجب بند الف ماده ۱ این قانون، وظیفه تأمین بیمه درمان همگانی به این وزارتخانه محول شد و به موجب بند ج ماده ۲ این قانون، سازمان تأمین خدمات درمانی مستخدمین دولت از وزارت بهداری منتزع و به این وزارت وابسته شد.
در سال ۱۳۵۴ به منظور اجرا، تعمیم و گسترش بیمه‌های اجتماعی با تصویب مجلس شورای اسلامی، سازمان تأمین اجتماعی تشکیل شد و در سال ۱۳۵۵ (۱۶/۴/۱۳۵۵) با ادغام وزارت رفاه اجتماعی در وزارت بهداری، وزارتخانه جدید تحت عنوان وزارت بهداری و بهزیستی و با هدف یکپارچگی خدمات بهداشتی درمانی و بیمه خدمات درمانی تشکیل شد. به این ترتیب بود که با تصویب این قانون تولیت امور بهداشت و درمان و تأمین اجتماعی (بیمه‌ای و حمایتی) از جمله بیمه خدمات درمانی به صورت یکپارچه در حوزه اختیار وزارتخانه واحدی تحت عنوان وزارت بهداری و بهزیستی قرار گرفت.
البته در این سال‌ها واحدهای بهداشتی درمانی از جمله بیمارستان ها علاوه بر بخش دولتی عمدتا توسط جمعیت شیر و خورشید وقت (هلال احمر)، سازمان خدمات اجتماعی، دانشکده‌های علوم پزشکی، وزارت بهداری و بهزیستی، بنیادها و مؤسسات خیریه اداره می‌شدند. به این ترتیب در سال ۱۳۵۷ و پیروزی انقلاب اسلامی، تولیت امور بهداشت، درمان و تأمین اجتماعی از جمله بیمه خدمات درمانی یا وزارت بهداری و بهزیستی و مدیریت واحدهای بهداشتی درمانی از جمله بیمارستان‌ها با دستگاه‌های مذکور بود. طبق مصوبات شورای انقلاب، بیمارستان‌های وابسته به جمعیت هلال احمر، سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی و بیمارستان‌های وابسته به بنیادها به وزارت بهداری و بهزیستی منتقل شدند.
بنابر اعلام وزارت بهداشت، در سال ۱۳۵۹ با تصویب شورای انقلاب، سازمان بهزیستی به صورت سازمانی مستقل از وزارت بهداری و بهزیستی، ترکیب کمیته امداد امام خمینی (ره)، بنیاد شهید و سازمان تربیتی شهرداری تهران تشکیل شد و اداره آن به عهده رئیس سازمان بهزیستی محول شد. در سال‌های بعد کمیته امداد و بنیاد شهید نیز از سازمان بهزیستی منتزع و مؤسسات مستقلی شدند.
در سال ۱۳۵۹ با توجه به تشکیل سازمان بهزیستی، نام وزارت بهداری و بهزیستی نیز به وزارت بهداری تغییر یافت، البته شرح وظایف این وزارت بهداری فراتر از وزارت بهداری قبل از سال ۱۳۵۲ بود. وزارت بهداری اخیر کلیه وظایف بهداری و بهزیستی را به استثنای وظایف معاونت بهزیستی عهده‌دار بود. در سال ۱۳۶۳ مطابق مصوبه مجلس شورای اسلامی، مجددا سازمان بهزیستی به وزارت بهداری ملحق و نام وزارت بهداری به وزارت بهداری و بهزیستی تبدیل شد.
در سال ۱۳۶۴ به منظور استفاده مطلوب و هماهنگ از امکانات پزشکی کشور در جهت تأمین و تعمیم بهداشت و درمان و بهزیستی و آموزش و پژوهش، وزارت "بهداشت، درمان و آموزش پزشکی" تشکیل شد و به موجب این قانون کلیه اختیارات وزیر بهداری و بهزیستی و آن قسمت از وظایف و اختیارات وزیر فرهنگ و آموزش عالی که در ارتباط با امور بهداشت، درمان، آموزش و پژوهش پزشکی بود به وزیر این وزارتخانه محول شد. تشکیلات و وظایف این وزارتخانه در سال ۱۳۶۷ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.
منابع:
- مصاحبه دکتر محمد اسماعیل اکبری، رئیس وقت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، آذر ماه 1399.
- گروه تدوین تاریخ دانشگاه، آذر ماه 1399.منابع:
- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، تاریخچه وزارت بهداشت.
