سه نفر از اساتید گروه کودکان دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، سرکار خانم دکتر‌هاشمی‌پور، مرحوم دکتر جمال فقیهی‌نیا و دکتر بهزاد شمس، در سال 1363 تلاش کردند تا آموزش عمومی گروه برای دانشجویان پزشکی، اینترن‌ها و دستیاران تخصصی را بطور  مناسبی سامان دهی کنند. اولین گروه آموزشی OSCE نامیده شد که برای گروه اطفال برقرار گردیده و اولین Course Plan‌ های گروه تدوین و در دستور کار گروه قرار گرفت.
در زمان ریاست جناب آقای دکتر اکبری در دانشگاه، مرکزی تحت عنوان نظارت و ارزیابی آموزشی ایجاد شده بود که برخی از همکاران علاقمند به آموزش در آن مرکز مشغول کار بودند و همچنین کارهای بازآموزی هم توسط این مرکز سامان‌دهی می‌شد. در سال 1370 معاون محترم آموزشی وقت دانشگاه آقای دکتر غفوری، به آقای دکتر بهزاد شمس مأموریت داد تا به این مرکز جهت پیشبرد "اداره نظارت و ارزیابی آموزشی" کمک کند. ایشان تلاش کرد تا مفاهیم آموزشی بین اعضای هیأت علمی گروه‌های مختلف پزشکی و سایر دانشکده‌ها تسری داد شده و با استقراری که در بخشی از اتاق‌های دانشکده پزشکی در کنار تالار هشت گوش دانشکده پزشکی صورت گرفت به تدریج کارگاه‌های مختلف آموزشی برگزار شده و در این زمینه از اساتیدی که توانمندی و تخصص در حوزه‌های آموزشی داشتند بخوبی استفاده شد. از بین اساتید دانشگاه اصفهان و دانشگاه‌های دیگر و همچنین آقای دکتر اسدللهی برای برگزاری این کارگاه‌ها هم استفاده شد. در سال 1369 آقای دکتر بهزاد شمس و آقای دکتر اسدللهی برای گذراندن دوره‌های مرتبط با آموزش پزشکی به مدت 6 ماه به استرالیا اعزام شده و در کارگاه‌های پروفسور کن‌کاکس (Ken Cox) شرکت نمودند که بعدها هم برای برگزاری کارگاه های مرتبط از حضورشون استفاده شد. افرادی که در سال‌های بعد برای گذراندن این دوره‌ها از دانشگاه به استرالیا ‌رفتند، برای آموزش مقوله‌های آموزش پزشکی کمک زیادی کردند. به هر حال برگزاری کارگاه‌های آموزشی که در سال 72 در مرکز نظارت و ارزیابی آموزشی در حال برگزاری بود، با توجه به اساتید علاقمند به این رشته، به تدریج با مفهومی که از آموزه‌های سازمان جهانی بهداشت که مراکز توسعه آموزش پزشکی را توصیه می‌کرد و چندین کارکرد را برای این مراکز در نظر گرفته بود، از جمله آموزش استاد، آموزش مداوم و برنامه‌ریزی درسی، ارزشیابی آموزشی و پژوهش در حوزه آموزش، سعی شد این مدل در دانشگاه پیاده سازی شود.
در سال 74 مرکز توسعه آموزش پزشکی به طور واقعی شکل عملیاتی به خود گرفت و روز به روز توسعه پیدا کرد، بطوریکه با توانمندی‌هایی که در دانشگاه علوم پزشکی ایجاد شده بود، شبکه کشوری بسیار مناسبی هم در بین علاقمندان سایر دانشگاه‌ها (ایران، شهید بهشتی و تبریز) ایجاد کرد که منجر به برگزاری اولین همایش آموزش پزشکی شد. البته عمده این کارگاه‌های توسط دانشگاه علوم پزشکی اصفهان برگزاری می‌شد و کمتر استانی بود که دانشگاه اصفهان در آن جا کارگاه آموزشی برگزار نکرده باشد.
در سال 1376 مرکز توسعه آموزش پزشکی (EDC) شکل گرفته بود و ریاست وقت دانشگاه، خانم دکتر چنگیز را به مدیریت این مرکز منصوب کرد که بیش از 14 سال در توسعه این مرکز و توسعه فعالیت‌ها و عمق بخشیدن به فعالیت‌ها کار کردند و اساتیدی چون آقای دکتر صبوری، آقای دکتر معمارزاده، دکتر لباف قاسمی و دیگران در برگزاری کارگاه‌های داخلی و توسعه فعالیت‌های مرکز توسعه آموزش پزشکی به تدریج به تیم EDC کمک کردند. تقریبا دانشگاه علوم پزشکی اصفهان از اولین دانشگاه‌هایی بود که این تشکیلات را ایجاد کرد و این تشکیلات با وزیر  وقت بهداشت درمان و همچنین برگزاری همایش‌های آموزش پزشکی ضمن ایجاد علاقمندی سایر دانشگاه‌ها به فعالیت‌های این مرکز، الگویی بود برای سایر دانشگاه‌ها و تا چند سال بعد مراکز توسعه آموزش پزشکی در تمامی دانشگاه‌های علوم پزشکی دیده شد.

شکل‌گیری EDC- گروه آموزش پزشکی و دوره ICM پزشکی

تاریخچه توسعه آموزش پزشکی در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، به نوعی تاریخچه توسعه آموزش پزشکی بعد از انقلاب در کل کشور هم هست. در واقع به موازات همدیگر و به صورت در هم تنیده جلو آمدند. در سال 1368 دفتری به نام دفتر نظارت و ارزشیابی با هدف ارزشیابی اساتید و ارزشیابی و تحلیل آزمون‌ها در دانشگاه شکل گرفت. فعالیت این دفتر در طول زمان با اضافه شدن افرادی که در ابتدا کمک می‌کردند؛ (دکتر شمس، دکتر یوسفی، دکتر اسداللهی، دکتر غفوری و ...) به تدریج برگزاری کارگاه‌ها هم اضافه شد. در سال 1372 با برگزاری اولین همایش کشوری آموزش پزشکی با حضور اساتید آموزش پزشکی اصفهان در آن نقش بسیار پررنگ و تعیین کننده‌ای داشتند. توسط دانشگاه علوم پزشکی ایران و بعد از آن دومین همایش کشوری آموزش پزشکی شهید بهشتی باز هم با تأثیر اساتید دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در آن، کم‌کم فعالیت‌های مرتبط با توسعه آموزش پزشکی رنگ و بوی جدی‌تری گرفت و جنبه علمی قضیه و مبتنی بر Text book و تجارب سایر کشورها بیشتر جلو آمد. در سال 1373 به مرکز توسعه آموزش پزشکی (EDC) و در چارت سازمانی دانشگاه به عنوان مدیریت مطالعات و توسعه آموزش پزشکی در زیر مجموعه معاونت آموزشی دانشگاه، هویت گرفت.

مأموریت EDV فعالیت‌های نظارت، ارزشیابی، برنامه‌ریزی، نظارت و توانمندسازی در جهت توسعه آموزش پزشکی پاسخ‌گو و پاسخ به نیازهای جامعه بود. تا سال 1376 مرکز مطالعات چند ویژگی برجسته کارگاه‌های آموزشی اساتید خصوصاً در بازه زمانی 73 تا 76 خصوصاً کارگاه‌های مشترک با کارشناسان WHO با موضوع پزشکی جامعه‌نگر و آموزش مبتنی مسأله PBL و روش‌های نوین تدریس داشت و حوزه دیگر آموزش مداوم بود (که بعد از تصویب قانون آموزش مداوم به صورت آزمایشی در مجلس شورای اسلامی از سال 1372 رسماً در دانشگاه‌ها شکل گرفت).

ابتدای تشکیل مرکز توسعه آموزش پزشکی یکی از راهروهای طبقه سوم دانشکده پزشکی در مجاورت تالار هشت گوش که در آن زمان یکی از فاخرترین تالارهای دانشگاه بود که به خاطر شکل فضای داخلی بهترین مکان برای برگزاری کارگاه‌های تعاملی بود.

در آذرماه 76 مدیریت توسعه آموزش پزشکی به ساختمان جدید انتقال یافت و این انتقال همزمان با گسترده‌تر شدن فعالیت‌های EDC بود که در سه طبقه اداری، آموزشی و پژوهشی در نظر گرفته شد. که ابتدای امر طبقه پژوهشی سوییت‌هایی برای استفاده میهمانان و برگزارکنندگان کارگاه‌ها بود. به مرور زمان به مرکز تحقیقات و محل استقرار اساتید.

اقدام بسیار ارزشمندی که از ابتدای تشکیل EDC توسط ریاست و معاون پشتیبانی وقت دانشگاه انجام گرفت این بود که با این که این مرکز یک از مدیریت زیرمحموعه معاونت آموزشی بود؛ برای چابکی اجرایی بیشتر این مدیریت از ابتدا تفویض اختیار کامل اداری و مالی در حدی که معاون آموزشی داشت به این مرکز داده شد. این اقدام به فعالیت پویا و منسجم مرکز توسعه آموزش پزشکی کمک شایانی کرد.

در سال 1377 دانشگاه میزبان سومین همایش کشوری آموزش پزشکی بود و هم‌زمان با این همایش، چند جلد کتاب در این زمینه هم سفارش داده شد و یکی دو جلد همزمان با همایش منتشر شد که از قبل گروه‌های مطالعات دانشجویی با مربی‌گری و همراه اعضای هیأت‌علمی همکار با EDC به این منظور تشکیل داده شده بود که به عنوان گروه مصر معروف بودند (گروه مطالعاتی در آموزش پزشکی).

همایش از این جهت اهمیت داشت که علاوه بر عرصه بیان و گزارش پژوهش‌ها در عرصه آموزش پزشکی نبود بلکه به نوعی تبادل‌نظر بین سیاست‌گذاران آموزش پزشکی هم بود و به صورت سنتی که از اولین همایش بنا بر این گذاشته شده بود که بیانیه همایش محتوی بر سیاست‌های پیشنهادی دست اندرکاران آموزش پزشکی برای وزارت بهداشت هم به شمار می‌رفت.

مسأله دیگر تعمیق ارتباطات بین‌المللی مرکز مطالعات با کارشناسان بین‌المللی بود که در آن دوره هم به واسطه جاذبه‌های خاص استان اصفهان و هم به خاطر حضور اساتید پیشکسوت آموزش پزشکی در استان اصفهان و برنامه‌های مشخص و جدی سازمان بهداشت جهانی برای توسعه آموزش پزشکی به خصوص با مراکز همکار یا Collaborating Center ها که در قسمت‌های دیگر دنیا داشتند؛ حجم مراودات دانشگاه با اساتید مطرح آموزش پزشکی کشور به طور چشمگیری افزایش پیدا کرد.

رشته آموزش پزشکی در مقطع ارشد در سال 79 راه‌اندازی شد. که باعث شد فعالیت‌های علمی توسعه آموزش پزشکی بیشتر در دستور کار قرار گیرد و به موازات آن جذب همکار هم صورت می‌گرفت. به طوری که اولین شماره مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی در پاییز 79 به انتشار رسید. همچنین مداخلاتی در بحث آموزش پزشکی دانشگاه شروع شد مثل بحث ICM (مقدمات بالینی پزشکی) که در سال 79 به عرصه نشست و هنوز به عنوان یکی از ابتکارات دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با تکاملی که پیدا کرده است ادامه دارد، خوشبختانه ایده ICM در بازنگری پزشکی عمومی کشوری هم پذیرفته و مصوب شد.

یکی از حوزه‌هایی که در مرکز توسعه نیاز به توسعه داشت حوزه ارتقای منابع علمی بود. تا قبل از انتقال به محل جدید کتاب‌ها و منابع محدود بود. در حال حاضر غنی‌ترین کتابخانه حوزه آموزش پزشکی کشور، که علاوه بر نسخ کاغذی کتاب‌ها، منابع و اسناد مرتبط با حوزه آموزش پزشکی، فرمت الکترونیک (از سال 1382) را داراست. تمام کتابخانه‌های EDC کشور نیز می‌توانند به صورت آفلاین از این منابع استفاده کنند. و این خدمتی ارزنده در جهت توسعه آموزش پزشکی کشور بود.

به منظور تقویت شبکه EDC در دانشگاه، از سال 83-1382 به بعد دفاتر توسعه آموزش پزشکی در دانشکده‌ها به عنوان شبکه‌های درون دانشگاهی EDC شکل گرفت. تولید (تألیف) منابع یکی دیگر از اقدامات EDC بود. (SPSS, Medline, Endnote & etc). امروزه دوره PhD آموزش پزشکی نیز در EDC راه‌اندازی شده است.

مرکز تحقیقات آموزش پزشکی اصفهان اولین مرکز تحقیقات آموزش پزشکی کشور بود که مجوز گرفت و با فاصله در برخی از دانشگاه‌های علوم پزشکی بزرگ هم مجوز گرفته و شروع به فعالیت کردند.

افتخار EDC به این است که فرهنگ سازمانی نه تنها محصول فعالیتش پروژه‌های آموزشی و پژوهشی است، بلکه مهمترین دست‌ آوردش اشاعه فرهنگ سازمانی صحیح در دانشگاه است.

بسته‌های تحول و نوآوری در آموزش علوم پزشکی

بسته‌های تحول و نوآوری در آموزش علوم پزشکی از سال 94 توسط معاون آموزشی وقت وزارت بهداشت تدوین و با هدف ارتقای آموزش در حوزه‌های مختلف به تمام دانشگاه‌ها ابلاغ شد. 12 بسته در حوزه‌های مختلف بود. چالش بزرگی که وجود داشت این بود که دانشگاه‌ها حتی با واژگان این بسته‌ها آشنایی نداشتند، چه برسد که برنامه‌های عملیاتی خود را در راستای این بسته‌ها تنظیم کنند و پیش ببرند. هر دانشگاهی بر اساس دستورالعمل‌های ابلاغی دبیرخانه‌ای را برای بسته‌های تحول تشکیل می داد و براساس آمایش سرزمینی دانشگاه‌های علوم پزشکی اصفهان، یزد، کاشان و شهرکرد در منطقه 7 آمایش سرزمینی واقع شده بود و دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به عنوان دانشگاه اصلی در این منطقه علاوه بر مسؤولیت دبیرخانه دانشگاهی، مسؤولیت دبیرخانه کلان منطقه را هم به عهده داشت. 12 بسته ارائه شده در راستای اسناد بالادستی و نگاه مدیریت استراتژی این بسته‌ها تدوین شده بود، عبارت بودند از:

- بسته حرکت به سمت مرجعیت علمی

- بسته حرکت به سمت دانشگاه‌های نسل سوم

- بسته آموزش پاسخ‌گو

- بسته توسعه راهبردی و مأموریت‌گرای برنامه‌های آموزشی

- بسته آمایش سرزمینی

- بسته اعتباربخشی

- بسته توسعه اخلاق حرفه‌ای

- بسته توسعه زیرساخت‌ها

- بسته آزمون‌ها

- بسته آموزش مجازی و بین المللی‌سازی

برای شروع این کار دبیرخانه در معاونت آموزشی تشکیل شد. کارگاه‌هایی برای درگیر شدن دانشکده‌ها تشکیل شد. برای هر بسته کارگروه‌هایی تشکیل و مسؤول کارگروه و دبیر کارگروه مشخص شد. همچنین جلساتی در سطح کلان منطقه برنامه‌ریزی و اجرا شد. در ابتدا به دلیل عدم آشنایی کافی با محتوا و اهداف بسته‌ها و برنامه‌هایی که دانشگاه برای بسته‌ها داشت، کار سخت بود. سال بعد، برنامه عملیاتی دانشگاه که از طرف معاونت برنامه ریزی وزارت بهداشت بود در راستای همین فعالیت‌ها و بر اساس بسته‌ها برنامه ریزی شد. به این شکل که در منطقه 7 آمایشی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در عمل می بایست هم مستندات برنامه عملیاتی را فراهم می کرد و هم به فعالیت‌های مورد انتظار در بسته‌ها پاسخ‌گو بود.

از آنجا که برخی از بسته‌ها در راستای فعالیت‌های EDC بود لذا در پیشبرد کارها بسیار کمک کننده بود. به عنوان مثال، بسته توسعه آزمون‌ها در راستای اهداف واحد توسعه آزمون‌های EDC (واحد ارزشیابی دانشجو). این امر باعث برنامه‌ریزی فعالیت‌هایی در سطح دانشگاه و در سطح منطقه شد. همچنین بسته آموزش پاسخ‌گو در بازنگری کوریکولوم‌ها، کمک کننده بود. یا به واسطه بسته آموزش مجازی و بودجه اختصاص داده شده، مرکز آموزش مجازی دانشگاه تجهیز و راه‌اندازی شد. بسته اعتبارسنجی و اخلاق حرفه‌ای در راستای فعالیت‌های EDC بود. در مقابل بسته مرجعیت علمی و آیندگاری یا بسته حرکت به سمت دانشگاه‌های نسل سوم بود که نگاه واحدی در دانشگاه به این بسته‌ها نبود و مستلزم شفاف‌سازی و توضیحات بسیار بود.

هم‌زمان ابلاغ بسته‌های تحول، علاوه بر این بسته‌ها، مأموریت‌های ویژه به دانشگاه و کلان منطقه 7 سپرده شد. مأموریت ویژه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، اعتباربخشی مؤسسه‌ای بود که از اواخر سال 95-94 آغاز شد. همچنین چهار دیگر با عناوین اعتباربخشی برنامه، توسعه علوم پرستاری، توسعه HIT (فناوری اطلاعات سلامت) و توسعه علوم مامایی بود که بین دانشگاه های منطقه تقسیم شد. توسعه فناوری اطلاعات سلامت به دانشگاه علوم پزشکی کاشان، توسعه علوم باروری و مامایی به دانشگاه علوم پزشکی یزد، توسعه علوم پرستاری و توسعه اعتباربخشی برنامه به دانشگاه علوم پزشکی اصفهان محول شد. منطقه 7 در کلیه مأموریت های محوله، به جز مأموریت اعتباربخشی مؤسسه ای موفق بود. دانشگاه علوم پزشکی مأموریت ویژه خاص داشت که توسعه نقشه راه بین‌المللی‌سازی بود که دکتر پیمان ادیبی عهده‌دار آن شدند و با کمک پایان‌نامه گروه آموزش پزشکی اصفهان انجام شد و عملاً به شکل نقشه بین‌المللی‌سازی دانشگاه ها با متد آینده نگاری و آینده پژوهی تهیه و برای وزارت بهداشت ارسال شد. یعنی در دو سه سال اول این مأموریت به اتمام رسید.

مأموریت اعتباربخشی مؤسسه ای یک مأموریت کلان کشوری بود که طی این مأموریت استانداردهایی که از حدود سال 81 در EDC آغاز، تدوین و به اجماع کشوری گذاشته شده بود ولی عملیاتی نشده بود؛ مجدداً در سال 95 برای همه دانشگاه ارسال و از آنها نظرخواهی شد و در کمیسیون ملی اعتباربخشی تصویب شد. براساس آن تیم های ارزیابی بیرونی تشکیل و استانداردها و  فرآیندهای خودارزیابی به دانشگاه ها ابلاغ شد و عملاً طی یکسال اعتباربخشی مؤسسه ای دانشگاه ها با کمک ریاست و تیم اصفهان انجام شد.

دو مأموریت ویژه دیگر به عهده اصفهان بود، یکی توسعه پرستاری با مسؤولیت دکتر ایرج پور و تیم خوبی با مشارکت چهار هر دانشگاه منطقه تشکیل و مشغول به کار شدند.  برخی از فعالیت های این تیم موفق به برنامه ریزی و اجرا در سطح کشوری شد که قابلیت گزارش دادن به صورت جداگانه را دارد و جزء مأموریت هایی بود که در کشور خیلی خوب اجرا شد و هنوز هم ادامه دارد. مأموریت دیگر اعتبار بخشی برنامه بود، که تا قبل از این مأموریت کار منسجمی در کشور انجام نشده بود. برخی از دبیرخانه ها مثل دبیرخانه تخصصی فعالیت های متفرقه ای در این زمینه انجام می دادند و هیچ کدام از فرایند اعتباربخشی برنامه تبعیت نمی کردند. و دانشگاه ها استانداردهای مدونی نداشتند. با شروع این مأموریت دبیرخانه پزشکی عمومی، اقدام به تنظیم استانداردها براساس WFM نمود که بعد از اجماع کشوری، تصویب شد. این کار در EDC دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و همکاری دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، فرایند، ساختار، راهنمای خود ارزیابی و ارزیابی بیرون را بر اساس برای اعتباربخشی برنامه پزشکی عمومی همزمان با مأموریت ویژه اصفهان نوشته شد که همین نوشته تصویب و اجرا شد. در ادامه نسخه ژنریکی از آیین‌نامه اعتباربخشی برنامه برای تمامی رشته ها توسط دانشگاه علوم پزشکی اصفهان تهیه شد. بعد از مطالعات زیاد آیین‌نامه و راهنمای خودارزیابی، راهنمای ارزیابی بیرونی، فرآیند خودارزیابی و ساختار آن تدوین شد و همین‌طور راهنمای اخلاق در اعتباربخشی، راهنمای تدوین استانداردها و چارچوب استانداردها به عنوان بخشی از محصور این ماموریت ویژه به صورت یک پکیج کامل به شورای گسترش و معاونت آموزشی وزارتخانه و تمام دبیرخانه های مستقر در وزارت بهداشت ارسال شد. این فعالیت مبنای شروع اعتباربخشی برنامه در کل رشته ها در کل کشور شد. در حال حاضر 14 رشته در حال اجرا هستند و رشته دندانپزشکی و داروسازی نیز جدیدا اعتباربخشی برنامه را آغاز نموده اند. این سومین مأموریتی بود که در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان انجام شد. طبق گزارش و آماری که جدیدا از سوی وزارت بهداشت اعلام شد، هر سه ماموریت ویژه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به طور کامل انجام شد و هم اکنون ماموریت های جدیدی برای انجام به این دانشگاه ابلاغ شده است. از کل ماموریت های جدید محول شده به کل منطقه، دو مورد مربوط به دانشگاه علوم پزشکی اصفهان است. در راستای بسته مرجعیت علمی است. یکی بحث طب تسکینی هست به عنوان یکی از حوزه های تمایز دانشگاه و یکی بحث آموزش پزشکی است که بر اساس پروژه مرجعیت علمی که در مرکز تحقیقات راهبردی آموزش پزشکی هست، از امتیاز بالایی برخوردار بودند، البته بحث طب تسکینی امتیاز بالایی از نظر Index نداشت ولی به لحاظ بکر بودن در کشور اهمیت دارد و به عنوان حوزه تمایز انتخاب شده است.

با توجه به بازنگری که در سال 1400 روی بسته های تحول با توجه به مدل شش وجهی تعالی دانشگاه ها انجام شده است؛ تغییراتی در بسته ها اتفاق افتاده است که هنوز به سطح عملیاتی نرسیده است. فعالیت بعضی از بسته ها مثل اعتباربخشی کمتر شده است و برخی فعالیت های جدید به برخی از بسته ها اضافه شده است. در نهایت هدف تمامی این بسته ها کیفیت آموزش و ارتقای کیفیت آموزش است که امید است این فعالیت ها بتواند این کیفیت ها را محقق سازد.

منابع:

- مصاحبه دکتر طاهره چنگیز، تیر ماه 1400

- خانم دکتر نیکو یمانی، تیر ماه 1400

- مصاحبه دکتر بهزاد شمس (عضو هیات علمی گروه اطفال) تیر ماه 1400

- دفتر مستند سازی تاریخ تو سعه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان