دکتر مهین هاشمی پور متخصص کودکان و فوق تخصص غدد درون ریز و متابولیسم، موسس رشته غدد کودکان در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان می باشد. ایشان مسئول  اموزش سالیانه  فوکال پوینت های کشور در مورد غربالگری بیماری کم کاری تیروئید نوزادان فول ترم و پرماچور و مسئول علمی غربالگری بیماری کم کاری تیرویید نوزادان فول ترم و پرماچوردر استان اصفهان نیز می باشد.

کم‌کاری‌ مادرزادی تیروئید از علل‌ قابل‌ پیشگیری‌ عقب‌ ماندگی‌ ذهنی‌ در کودکان است‌ و اگر تشخیص‌ بر مبنای‌ برنامه‌های‌ غربالگری‌ صورت‌ نگیرد، تشخیص‌ دیررس‌ خواهد بود و عوارض‌ جبران‌ناپذیر مغزی‌ شنوایی‌ ایجاد خواهد شد. خانم دکتر مهین هاشمی پور اولین کسی بود که گام های اولیه انجام چنین طرحی را در سال 71 در اصفهان برداشته و برآن شد تا با ارائه طرحی پژوهشی با موضوع «غربالگری تیروئید» در این مسیر حرکت نماید. ماحصل مکاتبات در این موضوع با مسئولین وقت وزارت بهداشت، عدم امکان انجام این پروژه و آغازی بر توقف های مکرر در روند برآورده ساختن این نیاز جامعه ایرانی بود. در سال 77 و پس از اتمام دوره فوق تخصصی ایشان و از آن جا که پیگیری موضوع «غربالگری تیروئید» ذهن ایشان را بسیار درگیر کرده بود، پیشنهاد همکاری و انجام این طرح را با معاون وقت بهداشتی دانشگاه، دکتر  غلامحسین صدری، مطرح کردند  که به دلایلی بار دیگر این ایده نتوانست جنبه اجرایی به خود بگیرد.

درنهایت در سال 1380 خانم دکتر هاشمی پور با نوشتن یک طرح پژوهشی و ارائه آن به معاون پژوهشی وقت دانشگاه، آقای دکتر نعمت بخش، عزم راسخ خویش بر اجرای طرح را با ایشان در میان نهاده و پروپوزال طرح تصویب شد. پس از آن به همراهی و راهنمائي دکتر مسعود امینی جلساتی با حضور دکتر نعمت بخش، معاون وقت پژوهشی دانشگاه، و دکتر غلامحسین صدری، معاون وقت بهداشتی، برگزار شد که پیشنهاد اجرای همزمان  طرح در دانشگاههای اصفهان، شهرکرد و کاشان به عنوان طرحی بین دانشگاهی مورد تایید قرار گرفت.

در ابتدا با برگزاری جلساتی در مرکز تحقیقات غدد واقع در بیمارستان امین در مورد نحوه انجام کار تبادل نظر شده و پس از3 ماه جمع بندی در مورد نحوه انجام طرح تصمیم گرفته شد اقدامات اولیه به شرح زیر انجام گیرد:

1. تهیه پمفلت و ارسال به بیمارستانها و ارائه آن به مادران هنگام ترخیص از بیمارستان. این اقدام نتیجه ی برگزاری جلسات مکرر و انجام مطالعات گسترده در زمینه طرح های مشابه در سراسر دنیا بود
2.  تهیه پوستر و نصب آن در سطح شهر، زایشگاهها، اتاق نوزادان و ادارات ثبت.
3. پخش برنامه های رسانه ای رادیویی و تلویزیونی .
4.  تهیه و ارایه فرم جهت دعوت از والدین برای انجام خون گیری از نوزاد در 17 بیمارستان و زایشگاه سطح شهر برای شرکت در طرح.
5.  برگزاری جلسات توجیهی متعدد به کمک مرکز بهداشت استان در زمینه اهداف طرح با کارشناسان مادر و کودک شهر اصفهان.
6. تکمیل پرسشنامه در محل طرح  

در رابطه با روند اقدامات اجرایی تصمیمات زیر اتخاذ گردید:

1. انجام هماهنگی جهت تحویل شناسنامه ی تازه متولدین مشروط به ارائه جواب آزمایشات خون مربوط به غربالگری تیروئید با استاندار و مسئولین وقت اداره ی ثبت که در واقع نتیجه ی جلسات متعدد حضوری با مسئولین مذکور بود.
2.  انجام هماهنگی با مسئول آزمایشگاه رفرانس استان در زمینه آموزش پرستاران مورد نظر جهت خون گیری و نظارت بر عملکرد آنان و نیز کنترل کیفی آزمایشات.
3.  برگزاری جلسات توجیهی با دعوت از روسای بیمارستانها و زایشگاهها توسط معاونت بهداشتی و درمان دانشگاه.
4.  انجام هماهنگی های لازم با اداره پست جهت ارسال رایگان پاسخ آزمایشات برای بیماران به مدت 6ماه

پس از انجام این اقدامات، اول خرداد ماه سال 81 (5 ماه پس از تصویب پروپوزال) مرحله ی اجرایی طرح با انجام آزمایشات در مرکز تحقیقات غدد آغاز شد که در ابتدا کار بسیار خطر ناک و مشکلی بود چون قرار بود خون گیری از دست نوزادان انجام شود که به علت کمبودها و مشکلات چاره ای جز آن نبود. خوشبختانه امروز خون گیری از کف پای نوزادان مطابق با استانداردهای جهانی انجام می گیرد.

اما اجرای طرح از همان ابتدا با مشکلات و موانعی هم همراه بود، مثل تخصیص فضای فعالیت و کمبود نیرو و منابع مالی. علاوه بر آن، اعتراضات بعضی از پزشکان هم مشکلات را تشدید می کرد، مثل اعتراض به  محل خون گیری از نوزادان که از دست انجام می شد، و یا اعتراض به  اخذ هزینه اندکی که 7 ماه پس از شروع طرح از مراجعین دریافت می شد چرا که تا پیش از آن انجام آزمایشات رایگان بود. تعداد بالای مراجعات  از شهر اصفهان وشهرستانهای دور دست  اصرار مردم جهت انجام آزمایش. البته طی جلساتی با مدیرکل بیمه موضوع استفاده ی مراجعین از دفترچه بیمه جهت پرداخت هزینه آزمایشات مطرح شد که مورد موافقت قرار نگرفت.

در ماه هفتم اجرای طرح به دلیل عدم تخصیص فضای فعالیت در بیمارستان امین،  مرکز تحقیقات غدد و به تبع آن واحد غربالگری تیروئید به خیابان خرم منقل گردید بطوریکه، با توجه به اقبال عمومی، روند کار 6 ماه دیگر (تا خرداد ماه سال 82) ادامه یافت.

در خرداد ماه سال 82 به دلیل گستردگی طرح و نیاز به بازنگری روند مدیریت و اجرایی طرح که صرفا به عهده خانم دکتر هاشمی پور بود، تلاشهایی جهت واگذاری مسئولیت اجرایی طرح و تعیین محل مناسب انجام شد. سرانجام در مرداد ماه سال 82 طی جلسه ای که در معاونت درمان تشکیل شد تقسیم وظایف صورت گرفت که بنابر آن آقای دکتر طلایی، رییس بیمارستان امین، مجری طرح و ناظر نمونه گیری، و معاونت درمان ناظر بر روند کلی اجرای طرح و خانم دکتر هاشمی پور مسئول علمی طرح تعیین شدند.

بدین ترتیب دور جدید اجرای طرح از شهریور ماه سال 82 آغاز شد. رئیس بیمارستان امین طی یک مصاحبه در برنامه زنده پرشنونده رادیوئی مرکز اصفهان اطلاع رسانی خوبی به مردم نمود و قرار شد آزمایشات در آزمایشگاه رفرانس استان صورت گیرد.

البته در این دوره برخی بیمارستان ها خواستار اجرای مستقل آزمایشات غربالگری تیروئید بودند که بنا به لزوم اجرای هماهنگ طرح می توانست از اعتبار نتایج بکاهد و حتی سعی شد درمراکز تحت پوشش، از پراکندگی در اجرای طرح جلوگیری شود.  از آنجا که مبالغ اخذ شده از بیماران برای ادامه کار کفایت نمی کرد، لذا نظرمعاونت پشتیبانی وقت جهت پرداخت قسمتی از خرید دستگاه گاماکانتر جلب شد و بقیه را ریاست بیمارستان امین پرداحت کرد که با خرید دستگاه، ازمایشات در بیمارستان امین انجام می شد و هزینه ازمایشات با وجه گرفته شده از بیماران برابری می کرد.

از ابتدای شروع طرح در خرداد ماه سال 82 تا خرداد ماه سال 85 ، تنها در شهر اصفهان 130000 نوزاد تازه متولد شده تحت پوشش طرح غربالگری تیروئید قرار گرفتند. از تیرماه سال 85 مرکز بهداشت استان مجری طرح در استان اصفهان گردید.

همزمان با  اجرای طرح در اصفهان، پیشنهاد اجرای آن در شهرستانهای کاشان و شهرکرد همزمان با اصفهان و به صورت بین دانشگاهی مطرح گردید. در جلسه ای که در اردیبهشت ماه سال 82 در مرکز غدد  برگزار گردید،زمینه نحوه اجرای طرح در این دو شهر بحث و تبادل نظر شد و با توجه به تجارب کسب شده از اجرای طرح در اصفهان مصوب شد که نمونه های این شهرها هفته ای دو بار به اصفهان منتقل گردد. در مدت 6 ماه اجرای طرح در این دو دانشگاه خانم دکتر هاشمی پور و دکتر امینی جهت برگزاری کارگاههای توجیهی  جهت مسئولین امر و همکاران متخصص اطفال و نیز نظارت بر اجرای صحیح طرح به صورت مکرر به کاشان، شهرکرد و بروجن تردد می کردند. سرانجام پس از 6 ماه نزدیک به5000 نمونه از شهرکرد و بروجن و 3500 نمونه از کاشان با همان روندی که در اصفهان در حال اجرا بود، آزمایش و اندازه گیری شد.

در راستای دستیابی به موفقیت های بیشتر در روند اجرای طرح، همکاری نزدیک اموزشی پژوهشی بین معاونت بهداشتی  ومعاونت  پژوهشی بقرار شد. از اقدامات موثر در این همکاری، می توان به برگزاری کارگاه درمان و پیگیری نوزادان هیپوتیروئید جهت پزشکان دست اندرکار طرح در استان  و برگزاری کارگاه درمان و پیگیری نوزادان هیپوتیروئید جهت  کارشناسان  بهداشتی طرح در استان اشاره کرد. علاوه بر آن، تهیه کتابچه های راهنمای قدم به قدم در زمینه روند درمان و پیگیری نوزادان مبتلا به هیپوتیروئیدی و انجام چندین طرح پژوهشی با محوریت هیپوتیروئیدیسم نوزادان در استان اصفهان (35طرح و پایان نامه ) از پیامد های این همکاری بود.

در طی دوره اجرای طرح، 95% از نوزادان مراجعه کننده از 17 بیمارستان و زایشگاه تحت پوشش طرح زیرنظر گرفته شدند. علاوه بر اصفهان، مردم شهرستانهای مجاور نیز به محض اطلاع از انجام چنین آزمایشاتی، به صورت داوطلبانه جهت انجام آزمایشات به مرکز تحت پوشش طرح مراجعه می نمودند. همچنین با توجه به شیوع بالای بیماری در 20000 نوزادی که تا پایان ماه هفتم طرح آمارگیری و ارزیابی شده بودند، سعی بر این شد که مشکل ریشه یابی شود.

با  توجه به نتایج حاصله در زمینه شیوع بسیار بالاتر هیپوتیروئیدیسم نوزادان در استان نسبت به استانداردهای جهانی که ماحصل انجام طرح بود، لزوم کشوری شدن اجرای طرح غربالگری تیروئید ضروری بود.  لذا در این راستا مکاتباتی با معاون سلامت وزارت بهداشت و ریاست دانشگاه انجام گرفت و گاید لاین کشوری برای طرح تدوین گردید که سرانجام منجر به فراگیری انجام طرح به صورت گسترده در کشورشد. گر چه طرح کشوری هم به صورت پایلوت انجام شد ولی مشکلات اولیه مثل خون گیری از دست نوزاد را نداشته و با استفاده از فیلتر پیپر نمونه برداری انجام گرفت و از سال 1385 به بعد هم در اصفهان به همین صورت نمونه برداری می شود.  این از همان سال 1385 نیز در نظام شبکه ادغام گردید.

از نکات مهم و حایز اهمیت این است که موفقیت ها و نتایج به دست آمده منجر به اجرای طرحهای مطالعاتی متعددی گردید، از جمله:

- مطالعات اپیدمیولوژیک

- مطالعات ژنتیک و بررسی عوامل ژنتیکی موثر در بروز کم کاری مادزادی تیروئید

- مطالعات مربوط به عوامل جغرافیایی و  محیطی

- بررسی اختلالات روانشناختی و ضریب هوشی در کودکان مبتلا به کم کاری مادرزادی تیروئید

منابع:

- مصاحبه با خانم دکتر مهین هاشمی پور، شهریور 1400

- دفتر مستند سازی تاریخ توسعه دانشگاه علوم پزشکی