آمبولانسهای اتوبوسی و ارسال تجهیزات

اولین اتوبوسهایی که نیروهای پزشکی را به جبهه منتقل کردند، متعلق به حاج مهدی مکتوبیان از شرکت میهن تور بود. این اعزام ها از نیمه دوم مهرماه (ماه اول شروع جنگ تحمیلی) و زمانی که هیچ یک از اتوبوس های اصفهان حاضر به سفر به جنوب و خصوصاً اهواز نبودند آغاز شد.

در آن زمان فرودگاه اهواز و دزفول بمباران شده بود و در ماهشهر فرودگاهی نبود و بایستی از اتوبوس و آمبولانس استفاده می شد. طبق ایده ای از آقای دکتر سیاوش صحت صندلی اتوبوس ها برداشته شد و به جای آن تخته گذاشته شد و به این ترتیب اولین آمبولانس اتوبوسی ساخته شد. برای این کار از اتوبوس های 10 تن استفاده شد که قدرت و کشش بیشتری داشته باشند. دومین اتوبوس، اتوبوس آقای نصر بود. مشکل اصلی در آن زمان برای تردد با این اتوبوس ها، مشکل سوخت بود و به ناچار باک اضافه برای اتوبوس ها استفاده شد، به نحوی که هر اتوبوس اعزامی 600 تا 800 لیتر گازوئیل اضافه با خود به مناطق جنگی حمل می کرد.

با هر آمبولانس اتوبوسی یک پزشک و دو امدادگر (دانشجوی پزشکی) یا پرستار اعزام می شد. این اتوبوس ها همه به اهواز اعزام می شدند و از آنجا به دزفول، ماهشهر یا مناطق دیگر اعزام می شدند. ایجاد این ناوگان ترانسپورت اتوبوسی بزرگترین نوع‌ آ‌وری اصفهان بود و در زمان انتقال مجروحان، در اتوبوس علاوه بر باک اضافه از خوراکی (نان خشک و تن ماهی) و بیست لیتری آب در زیر اتوبوس هم استفاده می شد.

مجروحین اعزامی از جبهه‌ها در اصفهان بین بیمارستان های فعال اصفهان در دوران جنگ تقسیم می شدند. این بیمارستانه عبارت بودند بیمارستان کاشانی، شریعتی، امین و عیسی‌ابن مریم و عمده تیم‌های پزشکی اعزامی به مناطق جنگی هم از همین بیمارستان ها بودند. نیروهای گروه چمران که  نیروهای ویژه و از نیروهای چریکی بودند به صورت جداگانه در بیمارستان شهید فروغی بستری می شدند. کم‌کم با توجه به تکرار اعزام این نیروها، عنوان بیمارستان بخاطر این نیروها به نام بیمارستان «چمران» معروف شد.

بزرگ‌ترین مشکل گروه چمران عدم وجود آمبولانس بود. باز هم با نوع‌آوری گروه اصفهان، خوردوهای شاسی بلند آن زمان برای گروه چمران و اعزام به جبهه ها خریداری شد. هزینه خرید این خودروها توسط حاج‌آقا هاشمی، پدر آقایان دکتر محمد و مصطفی هاشمی پرداخت شد و ایشان یکی از منابع اصلی تأمین مالی ستاد مشترک امداد و درمان استان اصفهان ومسئول جمع‌آوری کمک های نقدی بازاریان برای جبهه ها بودند. به این ترتیب با کمک بازاریان اصفهان 180 دستگاه آمبولانس برای گروه چمران آماده شد که در باغ هلال احمر رنگ استتار زده می شد و طی قراردادی به راننده های گروه چمران تحویل و به خط مقدم جبهه اعزام می شد.

هلال احمر اصفهان در آن زمان دارای بیمارستانی به نام «بیمارستان امداد» بود. البته این بیمارستان امداد (شهید بهشتی فعلی) بعد از انقلاب و زمان آقای دکتر سامی رئیس بهداری وقت به دانشگاه علوم پزشکی اصفهان واگذار شد. این بیمارستان ست های جراحی و دستگاه های بی سیم زیادی داشت و چون در آن زمان اهواز فقط دو  بیمارستان طالقانی و سینا را داشت، ستاد مشترک اصفهان ساختمان یک هتل را در اختیار گرفت و تبدیل به بیمارستان کرد. طبقه اول اتاق عمل و طبقه یک و زیرزمین، اتاق های بستری مجروحین بود. بیمارستان امداد اصفهان در تجهیز این بیمارستان تازه تأسیس (هتل) و دو بیمارستان دیگر اهواز نقش حیاتی داشت.

برای پشتیبانی تیم امداد و درمان، چون در آن زمان کشور ذخیره دارویی خاصی نداشت حتی به مردم اعلام شده بود که داروهای اضافه در منزل را تحویل پایگاه ها بدهند. حتی در اصفهان با مراجعه به مطب ها از ویزیتورها دارو تهیه می شد. نیروهایی نیز جهت چک کردن تاریخ مصرف داروها و تفکیک داروها در هلال احمر، دانشکده داروسازی و پزشکی و مسجد حسین‌آباد مستقر شده بودند. برای انتقال هوایی مجروحین از هواپیماهای C130 ارتش استفاده می شد. ظرفیت این نوع هواپیما 110-100 نفر مجروح بود. فرودگاه اهواز و دزفول، فرودگاه‌هایی بودند که در این زمینه با ستاد مشترک اصفهان همکاری می کردند.

پزشکی پرواز

یکی از نوآوری های اصفهان در رابطه با انتقال مجروحین جنگی از طریق هوایی تشکیل پزشکی پرواز بود. دکتر اکبر بهداد کنفرانسی به اسم پزشکی پرواز برای دانشجویان پزشکی اصفهان برگزار کردند که تا آن زمان واژه‌ای نا آشنا بود و این پایه اصلی حرکتی جدید شد. با آماده سازی و تخت زدن در فرودگاه اصفهان (میدان فیض) مجروحین به محض ورود تقسیم‌بندی (تریاژ) می شدند. این اقدام برای اولین بار در اصفهان انجام شد. برای انتقال هوایی، سالنی در فرودگاه اهواز با120 تحت در دزفول و اصفهان مهیا شد. در ساعات مختلف با برج مراقبت اصفهان تماس گرفته می شد و درخواست اعزام مجروح می شد که در عرض 30 تا 45 دقیقه مجروحین به سالن انتقال پیدا می کردند و توسط تیم کشیک پزشکی مستقر در فرودگاه معاینه و بین بیمارستان های کاشانی، شریعتی، امین، فروغی ابری و عیسی بن مریم تقسیم می شدند.

از آنجا که مجروحین می بایست با برانکارد منتقل می شدند، قبل از رسیدن هواپیما، آمبولانس هایی از  بیمارستان های ذکر شده حتی بیمارستان فارابی، ذوب آهن و پالایشگاه به همراه راننده و دو پرستار در هر آمبولانس زودتر در فرودگاه مستقر می شد، یعنی برای هر پرواز حدود 60 آمبولانس. از این تعداد حدود 10 آمبولانس متعلق به هلال احمر بود (2 بنز سقف بلند و بقیه انواع دیگر) و بقیه از بیمارستان های دیگر بودند. نحوه تقسیم مجروحین هم به این شکل بود که طبق تشخیص، مجروحینی که به هر بیمارستان اختصاص می یافت اولویت با آمبولانس همان بیمارستان بود. برانکاردهایی که در ابتدا مورد استفاده قرار می گرفت، بخاطر سرعت دهی انتقال مجروحین از مواد بسیار سبک ساخته شده بود  که اکثر آنها بعد از اعزام مجروحین به بیمارستان ها عودت نمی شد، به نحوی که بعد از دو سه ماه برانکاردی موجود نبود و مجروحین بدون برانکارد روی کف هواپیما خوابانیده می شدند. اقدام بعدی ستاد مشترک، ساخت برانکاردهای استاندارد بود که با استفاده از کارگاه های فنی ذوب آهن اصفهان و همکاری آنها تعداد 10 هزار برانکارد ساخته شد که تا پایان جنگ کمبودی از لحاظ برانکارد نبود. ظرفیت انتقال مجروحین با هواپیما های دو مَلَخه فقط 17 مجروح (ظرفیت حمل مجروح با برانکارد 40 نفر بود) و در هواپیما C130 50 مجروح قابل انتقال بودند. کلیه اقلام مورد نیاز مجروحین مثل بالش، پتو، برانکارد و دارو به تعداد مجروحینی که قرار بود به اصفهان منتقل شوند با هواپیماهای اعزامی به اهواز یا دزفول فرستاده می شد.

اقدام بعدی آموزش تیم پزشکی برای امداد هوایی بود. تعدادی از پرستاران و امدادگران برای کار در هواپیما آموزش دیده و تربیت شدند که شاکله اول آن با زحمات مرحوم دکتر اکبر بهداد بود. در ادامه آموزشهای لازم از دو کتاب با عنوان «طب پرواز» حدود 4000 صفحه و «پرستاری در پرواز» استخراج می شد. اطلاعات این کتاب ها در آن زمان دقیقا بسان گنجی ارزشمند برای تیم پزشکی بود. چون مجروحی که با هواپیمایی منتقل می شد که در فشار 000/10- 000/8 پا، فشار آن قابل کنترل نبود و به علت تغییر حجم، مجروح را با خطر مرگ مواجه می ساخت. این آموزش ها با هدف های بلند مدت انجام شد که در حوادثی مثل زلزله بم و ... بسیار کاربردی و حیاتی بود که شاکله آن را تیم پرواز و آموزش پرواز اصفهان پایه‌گذاری کرد و به طور قطع در هیچ یک از دانشگاه های ایران چنین آموزشی ارایه نمی شد. این در مقطعی بود که اصفهان با کمبود شدید پرستار مواجه بود و برای رفع این مشکل در دو مرحله هر بار 120 پرستار دانشجوی پرستاری جذب شد.

در این دورها که دوره‌ی تعریف نشده بود، دانشکده پرستاری و مامایی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان اقدام به آموزش و تربیت امدادگر نمود که در بیمارستان های آموزشی مشغول کار شدند. تمامی این دانشجویان دوره های آموزش پرواز و انتقال هوایی را طی کردند و از آن پس توسط آقای دکتر معمارزاده از دانشگاه علوم پزشکی اصفهان این دوره ها طی کارگاه های دو یا سه روزه در شیراز، تهران و شهرهای دیگر برگزار شد. بعدها فرودگاه شیراز و مشهد هم در ترانسپورت هوایی فعال شدند و سخت ترین اعزام ها انتقال هوایی اهواز به مشهد بود که 30/2 ساعت زمان می برد و در این مسیر برای تیم پرواز بسیار سخت بود. در یک مرحله بطور مثال، در عملیات فتح المبین 000/25 هزار مجروح از طریق هوایی انتقال داده شد. تردد فرودگاهی در اصفهان به قدری پر تافیک بود که گاهی در فرودگاه اصفهان در فلکه فیض 11 هواپیما در انتظار تخلیه مجروحین بودند، مجروحین بمباران غیرنظامیان، رزمندگان خط مقدم و اسرای جنگی.

منابع:

- مصاحبه دکتر مهرداد معمار زاده،  مرداد 1400.

- گروه تدوین تاریخ دانشگاه علوم پزشکی اصفهان