تاریخچه کتابخانه های دانشگاه اصفهان به دو دوره منقسم میگردد: اول کتابخانه هائی که از بدوتاسیس آموزشگاه عالی بهیاری در سال ۱۳۲۵ تا سال ۱۳۴۶ در دانشگاه تاسیس شده بود و دوم کتابخانه هائی که از سال ۱۳۴۶ (تجدید حیات مجدد دانشگاه اصفهان ) تا کنون (1350) در دانشگاه بوجود آمده است. از سال ۱۳۲۵ تا سال ۱۳۴۶ دانشگاه اصفهان دارای سه کتابخانه بود که در دانشکده های پزشکی وادبیات و علوم قرار داشت. کتابخانه دانشکده پزشکی در سال ۱۳۲۹، کتابخانه دانشکده ادبیات در سال ۱۳۳۷ و کتابخانه دانشکده علوم در سال ۱۳۴۲ تاسیس گردید. اما از هنگامی که آقای دکتر معتمدی بریاست دانشگاه اصفهان منصوب گردید تاکنون شش کتابخانه به کتابخانه های دانشگاه اضافه شد، بدین ترتیب که کتابخانه آموزشگاه عالی پرستاری در سال ۱۳۴۷، کتابخانه مرکزی دانشگاه و کتابخانه بیمارستان ثریا (آیت الله کاشانی) در سال ۱۳۴۸، كتابخانه بیمارستان خورشید در فروردین ۱۳۴۹ و کتابخانه دانشکده علوم تربیتی در شهریورماه ۱۳۴۹ تاسیس گردید و در حال حاضر دانشگاه اصفهان جمعا دارای ۹ کتابخانه میباشد. از سال ۱۳۲۹ تا سال ۱۳۴۶ کتابخانه های دانشگاه دارای شصت هزار جلد کتاب بود و از سال ۱۳۴۶ تا کنون متجاوز از چهل هزار جلد کتاب بر مجموعه های کتابخانه ها افزوده شده و مجموع کتابهای کتابخانه های دانشگاه بالغ بر صد هزار جلد گردیده است.

اولین کتابخانه در دانشگاه اصفهان در سال ۱۳۲۵ یعنی زمان تاسیس آموزشگاه عالی بهیاری در اطاق کوچکی در بیمارستان خورشید با حدود شصت جلد کتاب شروع بکار کرد و آخرین کتابخانه ای که در دانشگاه تاسیس گردید کتابخانه دانشکده علوم تربیتی است که در سال ۱۳۴۹ با ۲۲۰۰ جلد کتاب فعالیت خود را آغاز کرده است. جا دارد تاریخچه کتابخانه های دانشگاه اصفهان از بدو تاسیس تاکنون بشرح گفته آید تا پیشرفتهائی که در امورکتابخانه ها نصیب دانشگاه اصفهان گردیده است، با مقایسه دیروز و امروز کتابخانه ها، بیش از پیش آشکار گردد .

اولین کتابخانه ای که در دانشگاه اصفهان بوجود آمده است، کتابخانه دانشکده پزشکی است که در سال دوم تأسیس دانشکده یعنی در سال ۱۳۲۹ تشکیل گردید. البته پس از ایجاد آموزشگاه عالی بهداری اصفهان در سال ۱۳۲۵ در یکی از اطاقهای بیمارستان خورشید کتابخانه ای با چند جلد کتاب برای آموزشگاه ترتیب یافت که همان اطاق کوچك با آن تعداد معدود کتاب اساس و پایه تشکیل کتابخانه دانشکده پزشکی گردید، بطوری که پس از انتقال کتابهای آموزشگاه عالی بهداری به کتابخانه دانشکده پزشکی و با تعدادی کتاب که از بودجه سال اول دانشکده خریداری شده بود کتابخانه در سال دوم تأسیس دارای ۴۰۰ جلد کتاب گردید.

کتابخانه دانشکده پزشکی ابتدا با يک نفر کارمند زیر نظر آقای دکتر حکمی رئیس آموزشگاه عالی بهداری مورد استفاده دانشجویان قرار گرفت. در سال سوم تاسیس دانشکده پزشکی کتابخانه نیز همراه سازمان آموزش دانشکده پزشکی به عمارت زاهدی واقع در شکرشکن انتقال یافت. به این ترتیب کتابخانه دانشکده از کتابخانه آموزشگاه عالی بهداری جدا شد. در آستانه سال پنجم تأسیس دانشکده در سال ۱۳۳۳ که کلاسهای دانشکده به ساختمانی واقع در کوچه جناب مدرسه سلطانی چهار باغ انتقال یافت، کتابخانه هم به آن محل منتقل شد و قسمت فوقانی ساختمان مذکور در اختیار کتابخانه دانشکده پزشکی قرار گرفت. تا این تاریخ تعداد کتابهای کتابخانه به هزار جلد رسید در حالی که آموزشگاه عالی بهداری هنوز در محل بیمارستان خورشید دارای کتابخانه جداگانه بود. اقای اعتمادی حدود دو سال و آقای دکتر ابن الشهيدی مدتی کمتر از شش ماه ریاست کتابخانه را بعهده داشتند.

در سال ۱۳۳۵ اداره کتابخانه دانشکده پزشکی بعهده آقای مهریار قرار گرفت در سال ۱۳۳۶ کتابخانه ضمیمه دانشکده پزشکی شد و برای کتابخانه فهرست ترتیب داده شد و تعداد کتابها از دوهزار جلد افزون شد. تا سال ۱۳۴۰ کتابخانه دارای سه هزار جلد کتاب گردید و بوسیله شش نفر کارمند اداره میگردید. در سال ۱۳۴۱ بدستور آقای دکتر ریاحی که ریاست دانشگاه را به عهده داشتند کتابخانه به محل دبیرخانه انتقال یافت و بتدریج بر تعداد کتابها افزوده شد و بویژه در زمانی که آقای دکتر نفیسی ریاست دانشکده پزشکی را عهده دار بودند توجه بیشتری به امر کتاب و کتابخانه دانشکده مبذول شد، بطوری که تعداد کتابها در سال ۱۳۴۲ به پنج هزار جلد بالغ گردید. در سال ۱۳۴۴ کتابخانه از محل سابق به ساختمان جدید خود در دبیرخانه انتقال يافت وروز بروز بر تعداد مراجعه کنندگان افزوده شد. و بالاخره در مهرماه سال ۱۳۴۷ کتابخانه از محل سابق خود در دبیرخانه به ساختمان جدید در کوی دانشگاه انتقال داده شد. پس از انتقال کتابخانه به محل فعلی، براثر توجه ریاست دانشگاه که ضمنا ریاست دانشکده پزشکی را نیز بعهده دارند، بر تعداد کتابها افزوده شد، بطوری که در حال حاضر (سال 1350) کتابخانه دارای بیش از دوازده هزار جلد کتاب می باشد و بوسیله پنج نفر کارمند اداره می شود و روزانه ۱۳ ساعت یعنی از ساعت ۸ صبح تاساعت ۹ شب بصورت يکسره باز است و کتاب با روش دسترسی آزاد در اختیار دانشجویان و مراجعه کنندگان قرار میگیرد.

 تشکیل کتابخانه مرکزی دانشگاه علوم پزشکی (از سال 1365 به بعد)

كتابخانه مركزي دانشگاه علوم پزشكي اصفهان در سال ۱۳۶۶ پس از تشکیل وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و بعد از جدا سازی دو دانشگاه (اصفهان و علوم پزشکی) به طور مستقل در ۷ بخش (بخش اداری، بخش سفارشات و ثبت منابع اطلاعاتی، بخش اطلاعﺭسانی (خدمات جستجوی مدلاین)، بخش سمعی و بصری، بخش پایان نامه و بخش امانت ) با مجموعه اي در حدود ۱۵۰۰ عنوان كتاب فارسي و لاتين در فضايي به وسعت ۱۰۰ متر مربع فعاليتهاي تخصصي خود را بصورت نیمه متمركز در سطح دانشگاه آغاز نمود.

  توسعه کتابخانه مرکزی

در سال 1372 کتابخانه مرکزی با پیگیری کارشناسان و مدیریت وقت کتابخانه و همچنین ورود فناوری های نوین در امر اطلاع رسانی، استاندارد رده بندي خود را از ديوئي به  رده بندي پزشكي NLM تغيير و راهكار هاي نوینی را برای سازماندهی و ارائه خدمات امانت به اعضاء خود پیش گرفت و با خرید نسخه Dos  نرم افزار  كتابخانه اي پارس آذرخش توانست خود را به عنوان معدود کتابخانهﻫﺎیی که سازماندهی و امانت منابع خود را به روش مکانیزه انجام می داد در سطح کشور مطرح نماید.

 تغییر سیاست ها با هدف حذف برخی فعالیتها و تعریف ماموریت جدید

با توجه به سیاست معاونت پژوهشی در سال ۱۳۷۷ بخش امانت کتابخانه مرکزی با هدف حذف فعالیتهای خدماتی از كتابخانه مركزي  منحل و تمام  منابع منحصر به فرد موجود در آن اعم از کتابهای فارسی و لاتین، پایان نامه ها، اسلاید ها و فیلم و CDهای آموزشی به دیگر کتابخانهﻫﺎی دانشگاه انتقال یافت و کتابخانه مرکزی تنها به عنوان یک واحدی که فعالیتهای ستادی شامل سیاستگذاری، هدایتی و نظارتی را بر عهده داشت به امر برنامه ریزی و پشیتبان کتابخانهﻫﺎی دانشگاه پرداخت.

در سال ۱۳۷۹ با رونق گرفتن استفاده از اینترنت در خدمات کتابداری و از جمله سازماندهي منابع با استفاده از پایگاههای مختلف ارائه دهنده منابع الکترونیکی، كتابخانه مركزي توانست سازماندهي منابع را باسرعت بسيار خوبي به انجام برساند. در همين زمان کتابخانه مرکزی دانشگاه جهش بزرگی در جهت ارائه خدمات هر چه بهتر به اعضاء خود برداشت و موفق شد بالغ بر ده پایگاه اطلاعاتی که شامل ۵۰۰۰ ژورنال الکترونیکی تمام متن بود را به جامعه علمی تقدیم نماید و گام بزرگی در جهت اطلاع رسانی پزشکی بردارد. سپس نرم افزار جامع اطلاع رساني خود را از محیط Dos به محیط ویندوز ارتقاء داد و متعاقب آن عملیات بارکد گذاری کتب موجود در تمام کتابخانه های دانشکده ها و بیمارستان الزهرا که یکی از بزرگترین کتابخانه های مراکز آموزشی تحت پوشش کتابخانه مرکزی بود را انجام دهد و به عنوان اولین دانشگاهی که تمام خدمات  کتابخانه های خود را کاملا ماشینی کرده است در سطح کشور مطرح شد.

تمرکز زدایی

متأسفانه بنا به دلایل تمرکززدایی در سال ۱۳۸۲ فضای کتابخانه مرکزی که در طبقه دوم و سوم کتابخانه دانشکده پزشکی مستقر بود بازپس گیری و کتابخانه مرکزی به ساختمان شماره ۴ حوزه معاونت پژوهشی منتقل و در ۳ اتاق جای داده شد و پس از آن نيز بعد از یک سال از آن محل نیز به ساختمان سایت مرکزی دانشگاه که تنها داراي يك سالن ۱۰۰ متری است نقل مکان کرده است. لازم بذكر است این فضا هیچ تناسبی با رسالت کتابخانه مركزي كه همان فعاليتهاي ستادي است وجود ندارد.

با توجه به تغيير مديريت كلان دانشگاه و آگاهي نسبت به تأثير خسارات وارده در دوران ركود فعاليت ها و خدمات كتابخانه مركزي، باز تقويت اين واحد در برنامه هاي معاونت پژوهشي جاي خود را پيدا كرد. در حال حاضر کتابخانه مرکزی دارای بخش های زير است:

۱- مدیریت  ۲- سفارش و تهیه منابع علمی، ۳- ثبت منابع، ۴- سازماندهي و نمایه سازی منابع و ۵- بخش رایانه و خدمات اطلاع رساني

سرویس و خدمات کتابخانه مرکزی از طریق بخش های فوق برای بیش از ۴۵ کتابخانه در سطح دانشگاه انجام می گیرد که مهمترین آنها عبارتند از: ۷ کتابخانه دانشکده ای و ۱۲ كتابخانه  آموزشی و درماني در بیمارستانها، ۲۰ کتابخانه شبکه های بهداشتي درماني و ۷ کتابخانه خوابگاهی و کتابخانه های گروه ها و مراکز تحقیقاتی .

از آنجا که کتابخانه های دانشگاه به صورت نیمه متمرکز اداره می شود، کتابخانه مرکزی مسئولیت مهم نیازسنجی منابع مورد نیاز، تأمين نیروی انسانی و پیگیری مداوم اطلاع رسانی منابع الكترونيكي و ساير منابع چاپي موجود در كتابخانه ها را از طریق نرم افزار جامع کتابخانه ای که ارتباط آن از طریق یک سرور که در محل کتابخانه مرکزی نگهداری می شود را بر عهده دارد.

کتابخانه مرکزی به منظور پویایی و بروز رسانی کتابخانه های دانشگاه هر ساله با برنامه ریزی مشخص توسط کارشناسان، کتب تخصصی هر مرکز را شناسایی کرده و با هماهنگی های لازم و حضور یک کتابدار از هر دانشکده و یا مرکز آموزشی جهت خرید کتاب از نمایشگاه بین المللی کتاب تهران از ناشران مختلف داخلی و خارجی اقدام می نماید و پس از انتقال به اصفهان در کوتاه ترین زمان ممکن کتب خریداری شده را ثبت، فهرست نویسی و سازماندهی کرده و به مراکز تحویل می دهد.

کتابخانه مرکزی به عنوان قلب کتابخانه های دانشگاه علوم پزشکی وظیفه هماهنگی و رسیدگی به کلیه امور مربوط به کتابخانه ها شامل: پی گیری سفارشات، اجرای بخش نامه های ابلاغی، جمع آوری درخواست ها، رفع نیازهای فنی و تخصصی کتابداران و تنظیم آیین نامه ها، برنامه ریزی و سياست گذاري، تهیه گزارشات مختلف از چگونگی فعالیت مراکز، بررسی مشکلات و ارائه راه حل های مناسب و برگزاری جلسات شورای سیاستگذاری کتابخانه ها را برعهده دارد. يكي از فعاليتهاي جديد معاونت پژوهشي جهت ارتقاء كتابخانه ها تشكيل شوراي فني و سياستگذاري كتابخانه هاي دانشگاه مي باشد اين شورای متشکل از رئیس کتابخانه مرکزی، مسئول بخش سفارشات کتابخانه مرکزی، مسئول امور اداری کتابخانه مرکزی،  رئيس يا يك نفر کارشناس کتابداری از هر دانشکده و چند نفر عضو هیئت علمی از دانشكده ها و مراكز محتلف  هر ماهه جلساتي جهت رسیدگی به مشکلات کتابخانه ها، تدوین آیین نامه ها، بررسی فعالیت کتابخانه ها و برنامه ریزی جهت رسیدن به اهداف مشخص شده تشکیل می شود.

منابع:

 - نشریه اخبار دانشگاه چاپ سال 1350

- گروه تدوین تاریخ دانشگاه