دانشکده پرستاری دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، عملا در بهمن ماه سال 1347 تأسیس شد. تأسیس این دانشکده، به این علت بود که در آن زمان دانشگاه اصفهان دارای چهار بیمارستان به نام‌های ثریا (کاشانی)، امین (سنبلستان)، خورشید و بیمارستان فیض بود که نیاز نیروی پرسنلی پرستاری داشتند.
گذری بر تاریخچه دانشکده پرستاری
دانشکده پرستاری دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، عملا در بهمن ماه سال 1347 تأسیس شد. تأسیس این دانشکده، به این علت بود که در آن زمان دانشگاه اصفهان دارای چهار بیمارستان به نام‌های ثریا (کاشانی)، امین (سنبلستان)، خورشید و بیمارستان فیض بود که نیاز نیروی پرسنلی پرستاری داشتند این بیمارستان‌ها عملا با بهیار کار می‌کردند و تعداد بسیار محدودی نِرس از شهرهای دیگر خصوصا از تهران مشغول به کار بودند که تعداد آنها انگشت شمار بود. دانشگاه قبلا آموزشگاه عالی بهیاری را داشت که از نیروهایی که آموزش میداد برای تکمیل کادر خود استفاده میکرد و چون نیاز به کادر پرستاری داشت، در آن زمان آموزشگاه عالی پرستاری را تأسیس کرد.
در سیستم آموزشگاه عالی پرستاری هر کس پرستاری را شروع میکرد موظف بود که تعهد نامه محضری مبنی بر تعهد خدمت در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان معادل طول دوران تحصیل ارائه کند که بعد از طی این دوران مدرک تحصیلی به وی ارائه می‌شد. در آن زمان طول دوره پرستاری 3 سال و تعهد خدمت هم سه سال بود و اگر کسی بر حسب مورد و بنا به عللی نمی توانست ارائه خدمت کند در مقابل پرداخت تعهدات خود را خریداری کرده و مدرک خود را دریافت می کرد. در سال‌های اولیه دانشجویان از طریق کنکور سراسری انتخاب می‌شدند و در بدو ورد، در صورت دارا بودن سلامت جسمی و روانی و از طریق مصاحبه، آنها برای طی دوره سه ساله ترتبیت شده وفارغ التحصیلان بین چهار بیمارستان تقسیم می‌شدند. از دوره چهارم عده‌ای در بیمارستان هزار تختخوابی (شریعتی کنونی) که مربوط به تامین اجتماعی بود مشغول به کار شدند.
به علت کمبود نیروی کادر پرستاری، هر سال دو دوره دانشجوی پرستاری پذیرش می شد. در این دوره آموزشی سه ساله، یک دوره دو یا سه ماهه تحت عنوان دوره یادگیری تخصصی پیش بینی شده بود که بعضی دانشجویان را با برنامه ریزی قبلی به انگلیس می فرستادند که در شهرهای مختلف انگلیس به آموزش یادگیری سیستم‌های پرستاری و سیستم‌های آموزشی دانشجوی پرستاری می‌پرداختند تا با سیستم‌های یادگیری سایر کشورها آشنا بشوند. این دوره سه ساله شامل ترم‌های تابستانه هم بود (دو ماه در تعطیلات تابستانی) و عملا در زمان فارغ التحصیلی حدود 135 واحد گذرانده بودند که در آن زمانی مدرکی معادل لیسانس محسوب می‌شد که در مقایسه با مدارج خارجی معادل Registered Nurse محسوب می‌شدند. این دوره سه ساله شامل دروس عمومی و تخصصی رشته به اضافه کارآموزی‌های بالینی (با واحدهای مشخص) بود. معمولا برای دانشجویان یک برنامه آموزشی مشخص شده برای ترم‌های مشخص، تدوین می‌شد. حتی دانشجو در اواخر ترم اول، می‌توانست برنامه درسی و حتی کارآموزی‌های خود را برای بخش‌های مختلف که با سنجاق‌های رنگی در بورد نصب شده بود مشاهده کند.
دروس عمومی، دروسی بود که با سایر دانشجویان دانشگاه خوانده می‌شد، به اضافه دروسی مثل فیزیک، شیمی، آناتومی فارماکولوژی، بیوشیمی و حتی فیزیولوژی که با دانشجویان پزشکی و علوم آزمایشگاهی و یا داروسازی در محل کنونی دانشگاه خوانده می شد. رفت و آمد دانشجوها هم الزاما با سیستم حمل و نقل دانشکده بود و کسی حق رفت و آمد مجزا را نداشت. دروس تخصصی پرستاری در محل دانشکده توسط مربیان تدریس می‌شد و ممکن بود برای بیماریها از اساتید سطح بالای دانشگاه استفاده گردد. مثلا دروس بیماریهای زنان، جراحی و ... از پرستاری جدا بود. واحدهای بیماری را اساتید پزشک دانشگاه تدریس می‌کردند و دروس تخصصی پرستاری را مربیان پرستاری دانشکده تدریس می‌کردند.
در آن زمان سیستم آموزشی به جای سال، دوره ای بود. در این سیستم ، هر 18 ساعت کلاس یک واحد و هر 72 ساعت کارورزی یک واحد عملی محسوب می‌شد. واحد تئوری دوبرابر می‌شد یعنی هر 32 ساعت اتاق پرتیک (Skill-Lab) یک واحد حساب می‌شد. در کل مقدار واحد و ساعاتی که دانشجویان می‌گذراندند خیلی بیشتر از واحد و ساعات فعلی بود. واحدهای آموزشی انتخابی نبود و دانشجویان مجبور بودند بین 18 تا 20 واحد ارائه شده را بگذرانند. اگر دانشجویی معدل "ه" یعنی 12 داشت، با تشکیل کمیته آموزشی کلا از دانشگاه محروم می‌شد.
سیستم آموزشی آموزشگاه خیلی بسته و شبیه سیستم نظامی بود، یعنی تمام دانشجویانی که قبول می‌شدند بایستی الزاما در خوابگاه آموزشگاه ساکن می‌شدند. افراد متأهل را بجز در شرایط خاص جذب نمی کردند و افراد متأهل که دارای فرزند بودند نیز بایستی در زمان تحصیل اجبارا ساکن خوابگاه می شدند. البته در سال‌های آخر تا حدودی این سخت‌گیری‌ها کمتر شد و به متاهلین اجازه میدادند که خارج از دانشگاه ساکن شوند. در تمام مدت حضور در خوابگاه دانشجویان اصفهانی فقط پنجشنبه شب‌ها اجازه داشتند به منزل پدر و مادر بروند و جمعه عصر به خوابگاه برگردند. در سایر موارد نیز هفته ای دو ساعت به اصطلاح اجازه پاس داشتند که اجازه خرید داشتند و سایر مواقع به اجبار در خوابگاه و تابع قوانین خاموشی و بیدار باش و دقیقا با سیستم نظامی اجرا می‌شد که دانشجویان توسط ناظمه خوابگاه و بازرس نظم تختخواب‌ها و محیط داخلی بازرسی و نظارت می‌شد.
آموزشگاه دارای سه بخش بود. بخش اول حیاط ورودی با ساختمانی سه طبقه بود که اتاق‌های مختلف خوابگاه و محل سکونت دانشجویان در آن قرار داشت . معمولا سعی می شد دانشجویان هم ورودی را در اتاق‌های کنار هم جا بدهند. ساختمان وسط بخش آموزشی بود که کلاس‌های درس و کتابخانه، رختشویخانه، اتاق پزشک مستقر در آن مکان برای ویزیت دانشجویان و دفتر معاون و رئیس و بخش آموزش در آن ساختمان وجود داشت. حیاط پشت مربوط به آموزشگاه بهیاری بود و در همان زمان دانش آموزان بهیاری در آنجا تحصیل می‌کردند.
معمولا دو اتاق در طبقه بالایی که مربوط به کلاس‌ها بود برای مربیان در نظر گرفته شده بود که در آنجا وظابف مربی‌گری خود را انجام می دادند. در سیستم آموزشی در ترم اول، آموزش عملی پرستاری تدریس می‌شد و در اواخر ترم اول دانشجو را به بیمارستان می‌فرستادند تا با شرح وظایف و نوع کارها آشنا بشود و اگر احساس می‌کردند کسی توانایی انجام این کار را ندارد با تشکیل جلسه کمیته آموزشی عذر دانشجو خواسته می‌شد. یعنی اینکه در ترم اول یا دوم تعدادی از دانشجویان اخراج می‌شدند که بعنوان اصلی قابل قبول و مورد انتظار برای همگان بود. به علاوه اگر هر گونه رفتار غیر معقول یا پوشش غیر معقولی که از نظر مقررات پرستاری غیر عادی به نظر می‌رسید مشاهده می شد، قطعا مورد شماتت قرار گرفته و دانشجو در قبال انجام آن حرکت موظف به پاسخگویی بود و در غیر این صورت اخراج می‌شد.
ترم اول شامل دروس عمومی و درس فن پرستاری بود و از ترم دوم دانشجو درسهای داخلی را شروع میکرد و به تدریج ترم به ترم ادامه می‌یافت و در دو ماه تابستان هم فقط کارآموزی بیمارستان بود. رفت و آمد دانشجویان به بیمارستان از طریق اتوبوس خاص یا مینی بوس خاص آموزشگاه بود و هیچکس حق جدا شدن از سایر دانشجوها را نداشت. رفت و آمد کاملا منظم با یونیفرم موظف انجام می‌شد و امکانات اولیه کامل از قبیل یونیفورم کامل، غذای رایگان و خوابگاه رایگان و سایر امکانات در اختیار دانشجویان قرار می گرفت.
بعد از فارغ التحصیلی دانشجویان دوره اول، معمولا سه یا چهار دانشجویی که نمرات برتری داشتند و از نظر اخلاق و رفتار و توانمندی امکان انجام وظیفه به عنوان مربی را داشتند انتخاب شده و تحت عنوان مربی استخدام می‌شدند. بعد از این دوران وزارت بهداشت و درمان تصمیم گرفت که دوره سه ساله پرستاری را از معادل لیسانس به دوره مستقیم لیسانس چهار ساله تبدیل کند.
در سال 1355 دوره اضافه تکمیلی بنام دوره BS یکساله برای ارتقاء دانش مربیان پرستاری اجباری شد. خانم کانادایی تبار به نام خانم گل‌اس‌بی را دعوت کردند که سالها بعنوان WHO در کشورهای مختلف ایشان را دعوت می کردند. ایشان دوره یکساله Bachelor of Nursing را پایه ریزی کردند که برای کادر پرستاری اغلب 10 دانشجو می‌گرفت که هشت نفر از مربیان دانشکده بودند و یکی دو نفر از کادر بیمارستانی که بیشتر در سمت مدیر بیمارستان فعال بودند. واحدهای تخصصی توسط خانم گل‌اس‌بی تدریس می‌شد و واحدهای عمومی که بیشتر در حوزه تعلیم و تربیت بود توسط اساتید دانشکده‌های مختلف مثل دانشکده علوم تربیتی تدریس می‌شد. آموزش خانم گل‌اس‌بی به زبان انگلیسی و امتحانات هم به زبان انگلیسی بود ولی آموزشهای عمومی که در سایر دانشکده‌ها انجام می‌شد به زبان فارسی بود.
مربیان اولیه آموزشگاه که شروع دوره پرستاری با این مربیان آغاز شد دو خواهر به نام‌های نرجس و ... فرهمندی و خانم قویم چیان و خانم درازدست بودند. در همان سال‌های اولیه، سال اول یا دوم تأسیس آموزشگاه عالی پرستاری، همسر آقای دکتر مالکی بزرگ، خانم ایلن مالکی که نِرس آمریکایی بودند که بعنوان مربی در آموزشگاه عالی پرستاری بود مشغول به خدمت شدند. از دوره دوم پرستاری، خانم‌ها دوازده امامی و خانم عالی‌پور و خانم شیمی (همسر آقای دکتر راسخ) مشغول به کار شدند.
خانم قندچی از مربیانی بودند که به دور اولی‌ها درس میدادند. از دوره اول، نفر چهارم خانم جلالی و بعدها خانم شیمی بعنوان مربی اضافه شدند. از بین مربیان، خانم هما کدیور هم دوره دومی بودند. نفر سوم دوره دوم خانم زری گودرز بود. از دوره سوم مربی جدیدی برای دوره پرستاری نگرفتند و برای دوره بهیاری گرفتند. خانم فتحی و خانم ... برای آموزش دوره سوم استفاده شد و از دوره چهارم کسی را نگرفتند و جهت دوره پنجم خانم مینا توتونچی که ورودی 1350 دانشکده بودند. خانم میرزاده و خانم بصیری نیز مربوط به دوره نجم بودند و از دوره ششم خانم حقانی انتخاب شدند. در همان سالها خانم زرکش و خانم اسفندیاری هم به جمع مربیان اضافه شدند که تا اینجا مربیانی بودند که تحصیل کرده انگلیس و بعضا نرس ماما بودند و بعد از این دوره، خانم شاهرضایی، خانم جانقربانی و خانم بصیری انتخاب شدند. 6 ماه اول آموزشی بعنوان کمک مربی با نظارت مربی بالاتر فعالیت می کردند و بعد از آن حکم استخدام رسمی برای این افراد صادر می‌شد.
ساختمان کنونی دانشکده پرستاری به همت آقای دکتر معتمدی ساخته شد و علت استقرار دانشکده در آن محل به دلایل زیر بود:
- حفظ زمین‌های دانشگاه که در مجاورت زمین‌های ارتش قرار داشت و بیمارستان الزهرا دانشکده پرستاری را در مرز زمین‌های دانشگاه مستقر کردند و با احداث جاده شهدای صفه فعلی برای رفت و آمد دانشجویان با طی مسیر کوتاه پیاده روی را میسر ساختند.
- ساختمان دانشکده پرستاری در دو ساختمان احداث شد، یکی بعنوان ساختمان اداری دانشکده و یکی بعنوان خوابگاه. در اصل دانشکده دندانپزشکی فعلی، خوابگاه دانشجویان پرستاری بود که آموزشگاه عالی پرستاری در سال 1356 از خیابان آذر، کوچه شاهزاده ابراهیم به این ساختمان منتقل شد
از نظر سوابق مدیریت دانشکده، آموزشگاه عالی پرستاری با مدیریت آقای دکتر مُهی شروع شد که زحمات بسیار زیادی برای این دانشکده کشیدند. بعد از ایشان آقای دکتر دانشگر، آقای دکتر جراح، آقای دکتر بلوچی و آقای دکتر بهروز و در زمان انقلاب آقای دکتر مقدادی، آقای دکتر خدارحمی (داروساز)، شهید حیدری، آقای صالحی خواه، آقای دکتر فراست کیش، آقای ناجی، خانم دکتر چنگیز و مجددا آقای دکتر ناجی، آقای دکتر عابدی و خانم دکتر طالقانی در راس مدیریت بودند.
تاریخچه مامایی
برای اولین بار در سال 1349 سازمان هلال احمر از طریق آزمون و مصاحبه اقدام به تأسیس مدرسه مامایی (دوره کاردانی) کرد و اولین گروه 30 نفری دانشجوی مامایی را پذیرش کرد. دانشجویان در ساختمان استیجاری بزرگی در محل فعلی پارک شهید رجایی در دو ساختمان مجزا سکونت داشتند و آموزش های لازم را در ابتدا علاوه بر مربیان ایرانی با ده نفر مربی هندی و انگلیسی طی می کردند. در سال 1353 بعد از انتقال آموزشگاه به ساختمان آموزش عالی مامایی در خیابان کاشانی، برای اولین بار 23 دانشجوی مامایی در مقطع کارشناس مامایی از طریق آزمون داخلی و مصاحبه پذیرش شدند. این آموزشگاه همزمان نیز دانشجوی پرستاری در مقطع کارشناسی را پذیرش کرد. در سال 1369 گروه مامایی از مجتمع آموزش عالی به دانشکده پرستاری و مامایی در دانشگاه انتقال یافت.
اولین کنکور جذب دانشجو در رشته کارشناسی ارشد مامایی در داانشگاه علوم پزشکی اصفهان، در سال 1369 بود. در این سال 16 دانشجو پذیرش شد که بالاترین میزان جذب دانشجو بود چرا که 90% پذیرفته شدگان، از مربیان گروه مامایی بودند.
از سال 1373 گروه مامایی به شکل رسمی شکل گرفت. راه اندازی دکترای مامایی به مدت 15-10 سال به طول انجامید و نهایتا در سال 1385 با نام دکترای بهداشت باروری تصویب شد. در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با پذیرش یک نفر دانشجوی دکتر در رشته بهداشت باروری (خانم دکتر شهناز کهن) تربیت PhD در این رشته آغاز شد.
دانشگاه علوم پزشکی اصفهان جزء اولین دانشگاه هایی بود که بعد از 5 سال (بعد از فارغ التحصیلی اولین دوره دکترای بهداشت باروری) به کار پژوهشی در زمینه نتیجه فارغ‌التحصیلان این رشته پرداخت. ارزشیابی برنامه را در کل کسشور در 5 دانشگاهی که دکترای بهداشت باروری داشتند، انجام شد و گزارش آن به وزارتخانه اعلام شد.
منابع:
- مصاحبه با خانم مینا توتونچی- تیر ماه 1400
- مصاحبه با خانم عزت شیران -تیرماه 1400
- دفتر مستند سازی تاریخ توسعه دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، 1400
