در این بخش به نام پزشکانی اشاره می‌شود که یا در اصفهان طبابت می‌کردند و یا محل تولد آنان اصفهان بوده است. هر چند که در برگیرنده نام همه پزشکان قدیم شهر اصفهان نیست و چه بسا پزشکان نامداری بوده‌اند که نامی از آنها برده نشده است.
از ابن‌سینا تا اواخر قاجار
«ابوعلی عبدالله بن حسین سینا» معروف به «ابن‌سینا»
اکثر سال‌های پربار عمر ابن‌سینا در اصفهان در خدمت حاکم آن زمان خطه مرکزی ایران، «علاالدوله» گذشت. به جرأت می‌توان گفت که تألیف و تکمیل اکثر آثار پربار علمی شیخ در سال‌های اقامتش در اصفهان و همراه با آرامشی که در نزد «علاء الدوله» داشت، به انجام رسید. «ابوعلی عبدالله بن حسین سینا» معروف به «ابن‌سینا» از سال 980 تا 1307 میلادی (428 تا 370 هجری قمری) زیسته است. او در «افشنه» نزدیک روستای «خرمیثن» به دنیا آمد. این روستا در نزدیکی «بخارا» در «ازبکستان» امروز قرار دارد که در آن زمان بخشی از قلمرو سامانیان بوده است. بنا بر پژوهش‌های انجام شده، مادر «ابوعلی سینا»، «ستاره» اهل «افشنه» و پدر او نیز ایرانی و زادگاهش «بلخ» بوده است.
او در سن هفت سالگی، قرآن را از حفظ می‌خواند و در ده سالگی از یک بقال، ریاضیات و فقه اسلامی و شیوه مباحثات مذهبی را آموخت. زمانی که دانش بقال دیگر جوابگوی خواست‌های او نبود، نزد «ناتلی» منطق، هندسه اقلیدس و المجسطی را فرا گرفت و پس از آن، علوم طبیعی را بدون کمک معلم و استاد آموخت. از آموختن این علوم که فارغ شد، تصمیم به آموختن طب گرفت. او بیشتر کتاب‌های آن زمان، از جمله کتاب‌های «حنین» و «زکریای رازی» را بارها و بارها خواند و برای دانش نیز احاطه یافت. چیرگی او بر دانش پزشکی آن زمان تا آنجا بود که در سن شانزده سالگی، «امیر نوح سامانی» را معالجه کرد و به پاس آن اجازه یافت که از کتابخانه‌ی سلطنتی که دارای مجموعه‌ای غنی از کتاب های نفیس بود راه یابد و به مطالعه بپردازد. اما این کتابخانه در سال 1000 میلادی دچار حریق شد و در آتش سوخت و البته به آتش زدن کتابخانه متهم شد. همزمان کشمکش‌های گوناگونی در اطراف «بخارا» هر روز در حال شکل گرفتن بود در این کشمکش‌ها، افرادی که «ابن سینا» را اسماعیلی می‌دانستند، به مخالفت و کارشکنی علیه او برخاستند.
در نتیجه‌ی نفوذ «محمود بن سبکتکین» در خوارزم و تعصب و تنگ نظری سلطان محمود، مجبور شد به همراهی «ابوسهل مسیحی» پیش از سال 403، «گرگانج» را از راه بیابان‌های «خوارزم» ترک کند و به گرگان برود. در آنجا نیز آرامش مختصری به دست آورد و توانست به نوشتن قسمتی از کتاب « قانون»، «رساله سرگذشت»، «المبدأ و المعاد»، «ارصاد الکلیه» و «خلاصه المجسطی» بپردازد.
او زمانی بعد به «همدان» رفت در این شهر مدت نه سال ماندگار شد و وزارت «شمس الدوله ابوطاهرشاه خسرو دیلمی» را پذیرفت. در زمان وزارت او بود که سپاهیان «شمس الدوله» علیه او طغیان کردند و برکناری او را از این شغل خواستار شدند. «ابوعلی» نیز مجبور شد که خود را از این آشفتگی و خطر دور سازد. او به مدت چهل روز در خانه «ابوسعید بن خدوک» پنهان شد و پس از آن بار دیگر به وزارت «شمس الدوله» منصوب گردید. البته پرداختن به امر وزارت، او را از کار نوشتن باز نداشت. در همان زمان بود که به تألیف کتاب «الشفا» پرداخت و از تدریس نیز غافل نگردید. چندی بعد «شمس‌الدوله» درگذشت و پسر او «سماءالدوله» به سلطنت رسید که از «ابوعلی» خواست وزارت او را نیز بر عهده گیرد، اما «ابوعلی سینا» نپذیرفت و ترجیح داد تا با فراغت بیشتر به نوشتن آثار خود در زمینه‌های گوناگون بپردازد.
با نپذیرفتن شغل وزارت به مدت چهار ماه زندانی شد. در این مدت به نوشتن آثار دیگری چون «کتاب الهدایت»، ترجمه و شرح «رساله حی بن یقظان»، کتاب «القولنج» و تدبیر المنازل» پرداخت. «ابوعلی سینا» پس از رهایی از زندان، در جامه صوفیان، از همدان گریخت و به اصفهان نزد «علاءالدوله کاکویه» رفت. این پادشاه، از «ابن‌سینا» خواست که او را در سفر و حضر و جنگ و صلح همراهی کند. در یکی از همین سفرها بود که «ابوعلی» به گردآوری جدول‌های نجومی جدیدی پرداخت.
«ابن‌سینا» مدت پانزده سال در اصفهان زندگی کرد. «علاءالدوله» همواره او را گرامی می‌داشت و توانایی اش را ارج می‌نهاد. این پادشاه، جلساتی ترتیب می‌داد که در آن مردان مشهور علم و فلسفه درباره موضوعات مورد علاقه شان به بحث می‌پرداختند. «ابن سینا» در دستگاه حکومتی اصفهان هیچگونه مقام رسمی نداشت و فعالیت سیاسی انجام نمی‌داد. او تقریباً تمام وقت خود را به نوشتن گذراند. کتاب «شفا» و «قانون» را به اتمام رسانید و به نوشتن شرحی بر «المجسطی» افلاطون پرداخت و نخستین کتاب خود را به زبان فارسی درباره فلسفه تألیف کرد. این دوران، در حقیقت بهترین دوران زندگی «ابوعلی سینا» بوده است. در کتاب تاریخ پزشکی ایران در مورد عادات روزانه ابن‌سینا در اصفهان می‌نویسد:
«در این زمان عادت او چنان بود که صبح زود پیش از برآمدن آفتاب از خواب برخیزد و هر روز چند صفحه از کتاب شفا را بنویسد. هنگام طلوع فجر شاگردان و دوستان خود را می‌پذیرفت و تا موقع نماز پگاه با آنان بحث و گفتگو می‌کرد و بعد به بررسی کارهای دولتی می‌پرداخت. دسته بزرگی از نگهبانان و ملتزمان که تعدادشان گاه به دو هزار می‌رسید او را تا مقر حاکم مشایعت می‌کردند. ابن‌سینا در این جا وقت خود را به رسیدگی به دعاوی، اجرای عدالت و پذیرایی از سفرای خارجی می‌گذراند. وقت ظهر ناهار را در دفتر کار خود صرف می‌کرد. استراحت نیمروز را هم در همان جا به جا می‌آورد. پس از خواب بعد از ظهر به خدمت حاکم می‌رسید و تا وقت نماز عصر که زمان مراجعت او به منزل بود، در حضورش می‌ماند.
در سال‌های پایانی عمر، شیخ به دلیل کثرت کارها و تراکم برنامه‌های روزانه‌اش، دچار ضعف و سستی در قوای جسمانیش شد، اما با همه این احوالات در همه سفرها، همراه علاءالدوله بود. در یکی از این سفرها که به سمت همدان می‌رفتند، حال شیخ دگرگون شد و دیگر سلامتی خود را باز نیافت و گویا در همان جا فوت نمود. گروهی از مورخان مانند «ابن اثیر» و «دولتشاه سمرقندی» معتقدند که مدفن شیخ در اصفهان- در محلی در پشت میدن امام- قرار دارد، ولی نظر بیشتر آنان، این است که مدفن شیخ در شهر همدان و در محل فعلی قرار دارد.
ابواحمد عبدالرحمن بن علی بن مرزبانی اصفهانی
این پزشک نامدار اصفهانی زمانی مدیر بیمارستان بزرگ عضدی بود. به نظر می‌رسد استاد طب قانونی بوده است زیرا به طوری که نویسندگان شرح حال او ذکر کرده‌اند، او خود را هم در قوانین شرعی و هم در طب استاد و ممتاز می‌دانسته است. وی ابتدا در شوشتر و سایر نقاط خوزستان به عنوان قاضی خدمت می‌کرده، ولی بعد برای احراز مقام مدیریت بیمارستان عضدی خواسته شد. این پزشک نامدار در سال 1005 میلادی ( 395 هجری) وفات کرد.
احمد بن عبدالرحمن بن مندویه
این شخص شاگرد ابوماهر و در نتیجه شاگرد مکتب علی بن عباس و از کارکنان اولیه بیمارستان عضدی بود. زمان تولد و مرگ او هر دو مجهول است. از وی آثاری بسیار زیادی به یادگار مانده که به شاگردان متعددش تقدیم شده است. کتاب «کافی» او به قدری معروف و متداول بود که معمولاً «قانون اصغر» نامیده می‌شد. نقل است، وقتی که عضدالدوله، فنا خسرو، بیمارستان عضدی را در بغداد تأسیس کرد، بیست و چهار طبیب از اطراف و اکناف سرزمین‌های خود به آنجا آورد. یکی از این بیست و چهار نفر، این مندویه اصفهانی بود که در بیمارستان اصفهان کار می‌کرد.
هبه‌الله بن الحسین بن علی اصفهانی
یکی از پزشکان مسلمان در زمان آل‌بویه بود که احتمالاً مدتی را در بغداد و در بیمارستان عضدی گذرانده است. در مورد مرگ او روایت جالبی وجود دارد و آن این که می‌گویند زمانی که این پزشک بر اثر سکته و حمله قلبی درگذشت، او را در یکی از سرداب‌های خانه‌اش مدفون کردند. چند ماه بعد که قبر را گشوده تا جنازه‌اش را به مکان دیگری ببرند، دیدند که راست نشسته و مرده است. بنابراین تصور می‌شود که در هنگام تدفین نمرده و به عبارتی زنده به گور شده است.
بدیع‌الزمان
نامبرده یکی از پزشکانی بود که در بغداد متولد شد، ولی بعدها مدتی را در اصفهان، نزد محمود نوه ملکشاه سلجوقی، گذراند. او علاوه بر طب، در علم ستاره‌شناسی و ادبیات و شعر هم تبحر داشت. در این شهر بود که کتاب خود را که در مورد جدول‌های نجومی بود، به محمود سلجوقی هدیه کرد. او بعدها مجددا به بغداد برگشت و در آن شهر درگذشت.
جمال‌الدین حسین
یکی از پزشکان اصفهانی در دوران پادشاهی آل مظفر بود که پس از مدتی به شیراز و به دربار پادشاهان آن دیار رفت.
علی بن حسین انصاری، معروف به «حاجی زین‌الدین عطار»
وی یکی از بزرگ‌ترین پزشکان و داروسازان اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم هجری است. اصل و نسب حاج زین‌الدین عطار با واسطه به عارف بزرگ قرن پنجم هجری خواجه عبدالله انصاری می‌رسد. پدر وی جمال‌الدین حسین، یکی از بزرگ‌ترین پزشکان معروف اصفهان بود که چند سال پیش از تولد حاج زین‌الدین به شیراز آمده و در این شهر ساکن شده بود.
مشهورترین و معروف‌ترین اثر بر جای مانده حاج زین‌الدین عطار کتاب "اختیارات بدیعی" است که نسخه‌های متعددی از آن در کتابخانه‌های مختلف موجود است. در اصل این کتاب همان مفتاح الخزاین است که نگارنده ابتدا آن را در سه رساله جداگانه تحت عنوان 1) ادویه مفرده به حروف الفبا 2) ابدال و اصلاح داروها به حروف تهجی 3) مرکبات در دوازده باب، در چهاردهم ذی قعده سال 767 هـ ق به پایان رسانده است. سپس مؤلف سه سال بعد یعنی در سال 770 هـ ق در این کتاب تجدید نظر کرده، مقاله دوم را حذف نموده و با اضافه کردن مطالبی به مقاله سوم آن را به شانزده باب تقسیم کرد و پس از آن به تصریح خود در مقدمه کتاب آن را به "عصمت الدنیا و الدین عفت الزمان و الطین، بدیع الجمال خلدالله" شهبانو امیر مبارزالدین، مادر سلطان بایزید عثمانی تقدیم و اهدا نمود و بدین جهت به نام خانزاده بدیع الجمال "اختیارات بدیعی" نام‌گذاری کرده است. مقاله اول کتاب در بیان مفردات ادویه و مقاله دوم در مرکبات مستعمله و در شانزده بخش به حروف تهجی است. پایان کتاب واژه‌نامه‌ای را داراست که نگارنده برای تسهیل کار عطاران، برگردان واژگان عربی داروها را به فارسی در آن وارد نموده است.
حکیم شرف‌الدین حسن معروف به « شفایی اصفهانی»
نامبرده یکی از پزشکان قدیم ایران است که همزمان با ابتدای دوران صفویه، در اصفهان می‌زیسته است. وی علاوه بر تبحر درعلم طب، در زمینه شعر و شاعری هم دستی داشته و مشهور است. او در سال 1037 هجری قمری در اصفهان در گذشت.
قاضی بن کاشف الدین محمد حموی یزدی
وی که در سالک روحانیون و از مجتهدان بزرگ اصفهان بود، سمت پزشک مخصوص شاه عباس کبیر را به عهده داشت. او دو کتاب در مورد تشخیص و درمان بیماری سفلیس که در آن زمان «آتشک» نامیده شده و از بیماری‌های مطرح آن زمان بود، نگاشته بود.
مظفر بن محمد حسینی شفایی
این پزشک و داروساز از بزرگ‌ترین دارو سازان عصر پس از مغول است. معروف‌ترین داروساز عصر شاه عباس کبیر بوده و در اصفهان می‌زیسته است. او کتابی در زمینه داروسازی نوشته و به نام خود «طب شفایی» نامیده است.
محمدشریف خاتون آبادی
محمد شریف از پزشکان نامی قرن دوازدهم هجری در اصفهان بود. وی به مهارت و استادی معروف، و کتب چندی تألیف نموده است. محمد شریف، فرزند محمد صادق خاتون آبادی است که هر دو همچون بسیاری از افراد خاندان خاتون آبادی آراسته به فضایل علم و دانش بودند. محمد شریف خاتون آبادی در روزگار پادشاهی شاه سلیمان (1077-1105 ق) و شاه سلطان حسین صفوی (1105-1135 ق) می‌زیست و بسیاری از کتاب‌هایش را به نام دو پادشاه زمان خویش نوشته است. مشهورترین و نام ترین آثار وی ترجمه رساله طب‌الرضا است وی، یکی از مترجمین به نام رساله الذهبیه ( شرح ذهبیه) رساله طب الرضا بوده است.
ذوالنون طبیب اصفهانی
از پزشکان دوران صفوی و از ملازمان سام میرزا صفوی فرزند شاه اسماعیل اول بود. کتاب طب سامی را به نام اونوشت. وی در برخی دیگر از رشته‌های علمی هم صاحب تألیفاتی است.
میرحسین عطار
او از عطاران دوره صفویه بود که در محل امامزاده اسماعیل عطاری می‌کرد و در فن داروی شناسی و داروسازی استاد بود. او مردی ادیب و بذله‌گو بود که دیوان اشعاری به نام خروسیه دارد. مرگ او پیش از سال 1083 قمری بوده است.
میرزا کوچک طبیب
از اطبای معروف دوران افشاریه و زند بود و خانان و فرزندانش همگی تا چند نسل از پزشکان معروف اصفهان شدند. در سال 1181 قمری درگذشت. از جمله پسران وی می‌توان به میرزا بزرگ طبیب، میرزا عبدالوهاب طبیب، میرزا محمد طبیب و میرزا هادی طبیب، اشاره کرد که همگی از پزشکان معروف زمان خود بودند.
میرزا حسین خان اصفهانی
وی طبیب مخصوص محمد شاه قاجار بود و در منابع ذکر بیشتری در مورد زندگی او یافت نشد.
پزشکان اصفهانی از اواخر دوره قاجار
آرس آرزویان
وی در سال 1274 هجری شمسی در شهر اصفهان در محله جلفا به دنیا آمد. پدرش گلستان و مادرش مریم مستونی نام داشتند و ارمنی بودند. در سال 1305 هجری شمسی آرسن آرزویان پس از پایان تحصیلات طب، اجازه نامه مخصوص کسب کرده و در اصفهان مشغول به کار شد.
بانو دکتر هما امام زاده
فرزند میرزا سید حسن قمشه ای، از علمای شهر قمشه بود و به سال 1325 قمری در اصفهان زاده شد. او تحصیلات خود را در اصفهان، تهران و سپس در پاریس در رشته پزشکی به اتمام رسانید و پس از پایان تحصیلات به ایران بازگشته و در تهران مشغول به کار شد. پس از مدتی به کربلا رفته و در این شهر ساکن و به درمان بیماران پرداخت و سرانجام در سال 1385 قمری درهمان شهر از دنیا رفته و به خاک سپرده شد. از او تألیفاتی در طب و علوم اجتماعی و سیاست باقی است.
آقا میرزا سید حسین اشرف الحکما
آقا میرزا سید حسین اشرف الحکما از اهالی اصفهان و ازجمله اطبایی بود که تحصیلات عالیه را در زمینه نوین به انجام رساند. وی در اواخر حکومت قاجار و دوره رضا شاه در اصفهان اقامت، و به امر طبابت و آبله کوبی اشتغال داشت.
امان‌الله خان طبیب
امان‌الله خان طبیب، از جمله پزشکانی بود که درس طب را در دارالفنون یا مدرسه دیگری نیاموخته بود، بلکه او بیشتر طب را از طریق استادان این علم فرا گرفته و به مدت بیست سال در مریض خانه شهرهای مختلف، از جمله اصفهان فعالیت نموده بود. مقام علمی او مورد تأیید دکتر "کار" بوده است.
دکتر ابراهیم انواری
دکتر ابراهیم انواری فرزند ملا عبد الکریم انواری، متخلص به « سودایی» از اطبای قدیمی شهر اصفهان بود که در سال 1309 قمری در روستای دستگرد خیار از توابع شهر اصفهان متولد شد. نامبرده نزد اساتید وقت به تحصیل علم طب پرداخت و در سال 1333 قمری موفق به اخذ پروانه پزشکی شد. از آن پس در اصفهان مشغول به طبابت شد و در ضمن توجه مخصوصی به روستای زادگاه خودش داشت و هر روز قسمتی از وقت خود را به بیماران آنجا اختصاص می‌داد. وی سرانجام به دلیل بیماری آسم در سال 1336 شمسی درگذشت و در زادگاه خودش مدفون شد. پسر وی با نام دکتر حسن انواری از اولین مدرسان دانشکده پزشکی اصفهان بود.
حاج میرزا رضا خان دکتر
میرزا رضا خان دکتر، فرزند حاج میرزا محمد علی ظهیرالاطبا از اهالی اصفهان بود. ولی بعدها ظاهرا به سمت نمایندگی مجلس دارالشورای ملی به تهران رفته، در آنجا مشغول به کار شده است.
حاج میرزا ابوالقاسم خان سلطان الحکما
آقا میرزا ابوالقاسم خان فرزند میرزا محمد جعفر در سال 1345 هجری قمری در نائین اصفهان به دنیا آمد. نسبت او از طرف مادر به علامه مجلسی و از طرف پدر به سلطان محمد خدابنده، اولین ایلخان مغول شیعه مذهب، می‌رسید. تحصیلات ابتدایی را در مدرسه نیم آورد اصفهان به اتمام رسانید و سپس در سلک روحانیت درآمد. میرزا ابوالقاسم در سال 1270 هجری قمری به تهران آمد و در مدرسه دارالفنون به تحصیل طب پرداخت و سرانجام در سال 1280 هجری قمری به عنوان طبیب وزارت خارجه و دربار ناصرالدین شاه برگزیده شد. نامبرده در سال 1294 هجری قمری به عنوان مدرس دارالفنون مشغول به کار شد.
میرزا حسن شیروانی
میرزا حسن شیروانی از اطبای دوران محمدشاه قاجار بود که در اصفهان زندگی می‌کرد و در همین شهر به کار طبابت مشغول بود. نامبرده از خاندان‌های معروف آن زمان.
دکتر غلام خان عمیده زاده
وی در سال 1280 هجری شمسی در شهر اصفهان به دنیا آمد. پدرش عبدالحسین خان عمیدالتجار از تاجران معروف اصفهان بود. بعدها غلام خان به همراه خانواده اش به تهران عزیمت کرده و برای تحصیل طب راهی روسیه شد و پس از بازگشت به ایران در تهران مشغول به کار شد.
میرزا هدایت الله خان مشیر الاطبا
وی و پدرش معروف به محمودالطبا از جمله پزشکان قدیمی معروف اصفهان بوده‌اند. میرزا هدایت‌الله در سال 1258 هجری قمری در یکی از محلات شهر اصفهان به دنیا آمد. تحصیل مقدماتی طب را نزد پدرش میرزا محمود به انجام رسانید و سپس به شوق ادامه تحصیل، نزد دیگر پزشکان نامدار اصفهان رفت و پس از هشت سال تلاش موفق به دریافت دیپلم طبابت شد.
میرزا عبدالرزاق طبیب اصفهانی
از پزشکان فاضل و ادیب شهر اصفهان بود وعلاوه بر تألیفات ادبی کتابی هم در طب نوشت.
میرزا مصطفی طبیب
فرزند میرزا آقا طبیب، فرزند میرزا عبدالوهاب بن میرزا کوچک طبیب بود که جملگی نسل اندر نسل از پزشکان معروف اصفهان بودند. نامبرده در 20 ذی الحجه سال 1384 قمری در سن 90 سالگی وفات نمود.
دکتر علی مستشفی
در سال 1371 قمری در روستای حبیب‌آباد برخوار زاده شد و تحصیلات خود را در اصفهان و تهران به پایان رسانید. وی از جمله پزشکان معروف اصفهانی بود که در تهران مشغول به کار، و درسال 1373 قمری در تهران درگذشت. وی نگارنده چند جلد کتاب از جمله « ازدواج» و «حفظ الصحه» و«وبائیه» بود.
دکتر میرزا مصطفی خان
آقا میرزا مصطفی، فرزند میرزا احمد، یکی از طبیبان نامدار دوره ناصری بود. وی پس از انجام تحصیلات مقدماتی وارد مدرسه دارالفنون شد و با رتبه عالی فارغ‌التحصیل گشت. میرزا مصطفی خان در اواخر سال 1298 هجری قمری به اصفهان فراخوانده و از طرف ظل‌السطان به مناطق اطراف اصفهان فرستاد شد تا در امر طب و بهداشت آن مناطق فعال باشد.
دکتر میرزا رضاخان (علی‌آبادی)
میرزا رضا از شاگردان مبرز مدرسه طب دارالفنون بود و دکتر پولاک بسیار او را مورد توجه قرار می‌داد. به همین لحاظ زمانی که قرار شد هیأت فرخ خان امین‌الملک به فرانسه اعزام شود، به توصیه پولاک، میرزا رضا هم این هیأت را همراهی نمود. میرزا رضا که بعدها به عنوان میرزا رضای دکتر معروف شد. تحصیلات خودش را در پاریس به اتمام رسانید و ضمن ازدواج با یک خانم فرانسوی به نام مارگاریت، به ایران بازگشته و در اصفهان در دستگاه ظل‌السلطان مشغول به کارشد. همسر او هم به عنوان معلم زبان فرانسه به خدمت ظل‌السلطان درآمد ولی شاهزاده به هیچ وجه نظر خوبی نسبت به او نداشت.
میرزا حسین خان آزاد
او که پسر میرزا یوسف خان مستشارالدوله بود، به دلیل جایگاه پدرش، در سن یازده سالگی به پاریس اعزام گشت. دانشگاه‌های پاریس او را به دلیل کمی سن و سالش نمی‌پذیرفتند، برای او معلم خصوصی استخدام شده و به تحصیل پرداخت. نهایتاً او پس از هیجده سال اقامت در پاریس، با مدرک دکترای پزشکی وارد ایران شده و به عنوان یکی از حکیم باشیان خاص شاه درآمد. پس از مرگ ناصرالدین شاه، مدتی حکیم‌باشی ظلل‌السلطان بود و سپس برای همیشه ایران را ترک کرده و تا آخر عمر در پاریس اقامت داشت.
میرزا عبدالوهاب خان غفاری ( فخر الاطبا)
نامبرده، پسر محمودخان احتساب الملک کاشانی بود و به همراه برادرش رهسپار سفر فرنگ شد. وی پس از فارغ‌التحصیلی و ورود به ایران با سمت پزشک مخصوص ملیجک، عزیز السلطان در دربار مشغول به کار شد. او پس از اخراج میرزا رضا دکتر و همسرش، به عنوان پزشک مخصوص ظل السلطان استخدام شد.
دکتر حسین مظاهری
دکتر حسین مظاهری، فرزند نصرالله خان مظاهری در سال 1292هجری شمسی‌زاده شد. تحصیلات ابتدایی را در دبیرستان فرانسوی‌ها و تحصیلات عالیه را در رشته طب در دانشکده پزشکی تهران به پایان رسانید و پس از آن به عنوان پزشک لشکر9 اصفهان مشغول به کارشد. نامبرده در هجوم اشرار در ناحیه بختیاری کشته شد.
دکتر مهدی ملک‌زاده
دکتر مهدی ملک‌زاده فرزند مبارز مشهور دوره مشروطیت، ملک‌المتکلمین بود. در سال 1301 قمری در ا صفهان دیده به جهان گشود و در ابتدای کار به تحصیلات حوزوی پرداخت. در هفده سالگی در حالی که به زبان انگلیسی آشنایی داشت، برای تکمیل تحصیلات قصد عزیمت به فرانسه را داشت، ولی به پیشنهاد یکی از دوستانش به بیروت رفت و در آن جا در رشته طب به تحصیل پرداخت. وی پس از بازگشت به ایران در سال 1327 قمری به سمت استاد مدرسه عالی طب انتخاب گردید و در کنار سمت استادی دانشگاه، در زمینه امور سیاسی فعالی و هشت دوره نماینده مجلس بود.
میرزا موسی خان طبیب اصفهانی
میرزا موسی خان از اطبای اواخر عهد قاجار و اوایل دروه پهلوی سات که در اصفهان می‌زیسته است. عموم اهالی از نوع طبابت او کمال رضایت را داشته‌اند وبسیار مورد احترام اهالی بوده است.
میرزا موسی خان ناظم الاطبا
ناظم الاطبا از پزشکان معروف اصفهان بود و تحصیلات طب را در مدسه دارالفنون به پایان رسانید و پس از چند سالی که مامور کرمان بود، به اصفهان آمد و تا پایان عمردر آن جا ماند. نامبرده در سال 1304 هجری قمری درگذشت و در قبرستان تخت فولاد به خاک سپرده شد.
حاجی میرزا محمد حسن اصفهانی
حاجی میرزا محمد حسن اصفهانی فرزند حاجی میرزا عبدالله اصفهانی بود که ظاهراً در سال 1268 هجری قمری به دنیا آمده است. وی تحصیلات ابتدایی وتحصیل خود در زمینه پزشکی را به مدت دوازده سال به اتمام رسانید و پس از آن در تهران ساکن و به امر طبابت مشغول شد. سرانجام او پس از شصت سال عمر در سال 1328 هجری قمری وفات یافت.
میرزا محمد حسن زرندی اصفهانی
میرزا محمد حسین زرندی اصفهانی فرزند میرزا محمد جعفر بود. درسال 1303 هجری قمری در شهر اصفهان به دنیا آمد، تحصیل طب را در مدرسه دارالفنون به اتمام رسانید و در رشته جراحی تبحری خاص داشت. تصدیق نامه پزشکی او به تأیید دکتر امیرخان رسیده است.
سیدابوالقاسم خان شمس الحکما
نامبرده فرزند سید کاظم بود و در سال 1290 هجری قمری در شهر اصفهان به دنیا آمد. تحصیلات سید ابوالقاسم خان شمس‌الحکما در تهران انجام شد ورشته وی طبیب مزاجی بود. تصدیق نامه پزشکی ایشان را میرزا محمد حسین زرندی اصفهانی امضا نموده است.
میرزا احمد مستشار الاطبا اصفهانی
او فرزند محمود الاطبا بود ودر سال 1271 هجری قمری در شهر اصفهان به دنیا آمد. تحصیلات پزشکی را در اصفهان به انجام رسانید و در رشته مزاجی متبحر بود تصدیق نامه او را در علم طب، اعتضاد السلطنه امضا نموده است.
حاج میرزا احمد مصباح‌الحکمه اصفهانی
حاج میرزا مصباح‌الحکمه اصفهانی فرزند حاجی میرزا محمد حسن بود که در سال 1283 هجری قمری در شهر اصفهان متولد شد. تحصیلات طبی خود را طی مدت پانزده سال در تهران، در مراکز مختلف از جمله مدرسه دارالفنون به اتمام رسانید ودر زمینه طب داخلی و جراحی تصدیق نامه گرفت. تصدیق نامه او به تایید دکتر ابوالحسن خان رسیده است.
میرزا سید ابوتراب خان اصفهانی
نام پدرش سید عبدالوهاب بود ودر سال 1268 هجری قمری در شهر اصفهان متولد شد. او به مدت دوازده سال در شهر تهران در مدارس آن زمان به تحصیل مشغول بود. و در زمینه طب مزاجی و جراحی کسب مهارت نمود.
میرزا سید حسین اصفهانی
میرزا سید حسین اصفهانی فرزند سید محمد طبیب در سال 1282 هجری قمری در شهر اصفهان متولد شد. مدت هشت سال در تهران در زمینه طب داخلی به تحصیل پرداخت و همان جا مشغول به کار شد.
پزشکان خارجی تا اواخر قاجار در اصفهان
ژوزف لابروس
در سال 1663 میلادی در شهر تولوز زاده شد، پس از ورود در جرگه کرملی‌های پابرهنه نام مذهبی «آنژلوس سن ژوزفی» را برای خود برگزید. وی در سال 1662 میلادی فرانسه را به قصد رم ترک کرد و درآن جا به تحصیل زبان عربی پرداخت. در زمستان سال 1664 میلادی به اصفهان رسید و در آنجا تحصیل زبان فارسی را نزد رئیس کرملی‌های آن شهر آغاز کرد. آنژلوس با مشاهده موفقیت دیگر روسای روحانی که از معلومات خود در زمینه طب برای پیشرفت کار تبلیغات استفاده می‌کنند، تصمیم به تحصیل طب گرفت و به زودی از پزشکان معروف خارجی در ایران عصر صفوی شد.
جورج استراچان
او یک پزشکان اسکاتلندی شاغل در اصفهان بود که علم طب را با خرید و خواندن کتاب‌های طبی در قسطنطنیه فرا گرفته و به طبابت پرداخت. سپس از طریق بغداد به اصفهان رفته و در آنجا به استخدام یک کمپانی انگلیسی درآمد و با سمت پزشک در آنجا مشغول به کار شد. وی متهم به فساد اخلاق و حتی قتل بود و به همین علت پس از چند سال به اروپا بازگشت.
بازین
زمانی که نادرشاه از یافتن یک پزشک قابل اطمینان در داخل کشور ناامید شد، دست به دامان نماینده انگلیسی کمپانی هند شرقی در اصفهان گشت. گرچه نماینده کمپانی تلاش زیادی کرد تا از پزشکان محلی برای درمان شاه بهره بگیرد، ولی بیماری شاه درمان نشد. در همین زمان یک نیمه کشیش ژوزئیت به نام بازین از راه رسید و کمپانی انگلیسی او را تشویق کرد که به جای جست و جوی شغل در هیأت‌های خارجی در دربار نادر شاه مشغول به کار شود.
دکتر گالز فسکی
نامبرده یک چشم پزشک مشهور فرانسوی بود که در زمان ناصرالدین شاه، بنا به دعوت ظل‌السلطان به اصفهان آمد. او که جهت درمان درد چشم شاهزاده حاکم اصفهان، با خرج و احترام بسیار به این شهر آمده بود، پس از مدتی اقامت در آنجا، جهت تدریس در رشته چشم پزشکی در مدرسه دارالفنون، به تهران احضار شد.
دکتر شافتر
از جمله پزشکان خارجی مقیم در اصفهان، دکتر شافتر بود که در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی در ایران زندگی می‌کرد و مدتی هم در سمت ریاست بیمارستان عیسوی اصفهان که امروزه بیمارستان عیسی بن مریم (ع) نام دارد، خدمت می‌کرد. آقای محمد حسین ریاحی در کاب روضه رضوان، در شرح تخصص پزشکی مرحوم صدیق‌الطباء می‌نویسد که دکتر شافتر هنگامی که دو فرزندش مبتلا به تیفوئید شدند، آنها را جهت معالجه به نزد ایشان برد ومعتقد بود که صدیق‌الطباء در این زمینه متخصص است.
پزشکان مدفون در تخت فولاد و تکایا اصفهان
جلال‌الدین محمد طبیب
جلال‌الدین محمد طبیب از پزشکان پایان دوره صفوی و پزشک مخصوص دربار شاه سلطان حسین صفوی بود. نامبرده به سال 1114 هجری قمری یک مدرسه دینی ساخته و آنجا را وقف طلاب امور دینی نمود واقف در سال 1131 هجری درگذشت و در سرداب همان مدرسه به خاک سپرده شد. مدرسه مزبور که هم اکنون به نام مدرسه جلالیه و در خیابان احمدآباد است. در زمان رضاشاه به تصرف دولت درآمده و کاربری آن به دبستان تغییر یافت، اما در دوران محمدرضا شاه به همت آیه الله گلپایگانی، مجدداً از تصرف آموزش و پرورش خارج گشته و به طلاب علوم دینی اختصاص یافت.
حکیم محمد داوود
داخل شبستان مسجد حکیم، نمای سه قبر هویدا است که یکی از آنها منسوب به حکیم محمد داوود، بانی مسجد است. بر اساس نوشته کتاب مزارات اصفهان، حکیم محمد داوود از پزشکان زمان شاه عباس دوم بوده و در آغاز نزد پادشاه جاه و مقامی داشت، لیکن به علتی مورد سوء ظن قرار گرفت و از ترس به هندوستان فرار کرد. آنجا مورد توجه پادشاه و بزرگان واقع شد و مقرب دستگاه بابریان هند قرار گرفت و لقب «تقربخان» دریافت کرد. پس از چندی به دلیل حسن عملکرد و تقرب به دستگاه دارای ثروت و مکنت زیادی شد و بخشی از آن را به اصفهان فرستاد و دستور ساخت مسجد حکیم را داد.
میرزا هادی طبیب
فرزند حاج میرزا کوچک و از اطبای به نام اصفهان در دوران زندیه و اوایل قاجار بود. او پس از مرگش در مقبره سر قبر آقا مدفون شد.
سیدمحمدتقی بن سیدمحمدرضا حسینی و سیدمحمدرضا حسینی میردامادی سدهی اصفهانی
در محله سنبلستان اصفهان و نزدیک بیمارستان امین، مزار معروف درب امام قرار دارد که دارای ساختمان و گنبدی قدیمی و از بناهای جهانشان قراقویونلو است. این ساختمان و حومه آن هم به واسطه ارزش تاریخی بنا و هم به واسطه مدفونین آنجا که گروهی از امامزادگان و بزرگان و چهره‌های سرشناس علمی و سیاسی هستند، از معروفیت خاصی برخوردار است.
در محل ایوان دالان صحن شرقی به صحن شمالی، آرامگاه دو نفر از پزشکان اصفهان به نام های سید محمدتقی بن سید محمدرضا حسینی و سید محمدرضا حسینی میردامادی سدهی اصفهانی قرار دارد.
دکتر ابراهیم نعمت‌اللهی
دکتر ابراهیم نعمت‌اللهی، فرزند حاج میرزا علی اکبر پاقلعه‌ای، از اساتید بنام دانشگاه تهران بود. او به سال 1282 هجری شمسی در اصفهان متولد و پس از پایان تحصیلات ابتدایی در سال 1307 شمسی به همراه نخستین گروه شاگردان اعزامی به خارج از فرانسه رفت و پس از پایان تحصیلات و سه سال کار در فرانسه و ایتالیا، به ایران بازگشت و در مقام استادی دانشگاه مشغول به خدمت شد. نامبرده پس از دکتر مصطفی حبیبی گلپایگانی، مدتی ریاست مرکز آموزش عالی بهداری اصفهان را به عهده گرفت. وی در 4 رجب سال 1401 هجری قمری در تهران درگذشت و پیکرش به اصفهان منتقل و در تکیه آغاباشی تخت فولاد، به خاک سپرده شد.
میرزا عبدالباقی طبیب
پسر میرزا محمدعلی طبیب بود و علاوه بر دانش پزشکی، در فلسفه و ادب نیز دانش آموخته بود. او پس از یکصد سال عمر، در ذی الحجه سال 1346 قمری درگذشت و در تکیه آغاباشی به خاک سپرده شد.
میرزا محمدباقر پوده‌ای
میرزا محمدباقر پوده‌ای فرزند حاج محمداسماعیل بن ابراهیم بن حسینعلی بن شمس علی پوده‌ای سمیرمی خواجویی است که در سال 1300 هجری قمری متولد شد. وی از پزشکان و اطبای قدیمی اصفهان و از جمله شاگردان میرزا محمدباقر حکیم‌باشی بود. وی در 11 ربیع‌الاول سال 1370 هجری قمری جهان فانی را بدرود گفت و در تکیه آغاباشی به خاک سپرده شد.
حاج میرزاعلی جراح و میرزا کریم پوده‌ای
حاج میرزاعلی جراح از پزشکان قدیمی محله خواجوی اصفهان و میرزا کریم پوده‌ای هم از کحالان (چشم پزشکان) قدیم اصفهان بوده که آرامگاه هردو در تکیه آغاباشی است.
حاج میرزا محمدباقر حکیم باشی
فرزند حکیم و فیلسوف معروف، میرزا عبدالجواد خراسانی است. او که از پزشکان معروف اصفهان بود. در سال 1327 هجری قمری درگذشت و در تکیه سیدابوجعفر خادم الشریعه به خاک سپرده شد. بخش عمده این تکیه هنگام تعریض خیابان تخریب گشت، ولی اتاق شمال غربی که آرامگاه وی و گروهی از خانوده ایشان که تعدادی از آنان نیز پزشک بودند، باقی است.
حاج آقا حسن حکمی
فرزند حاج میرزا محمدباقر حکیم‌باشی و از اطبای نامدار اصفهان بود که به سال 1389 قمری در سن 80 سالگی درگذشت و در کنار پدرش به خاک سپرده شد.
حاج میرزا عبدالجواد حکیم و پسرش دکتر مرتضی حکمی
آرامگاه این پزشک معروف اصفهان و فرزندش دکتر مرتضی حکمی که فصلی از این کتاب به شرح حال او اختصاص یافته است، در تکیه سیدابوجعفر خادم الشریعه و در همان اتاق میرزا محمدباقر حکیم-باشی قرار دارد.
دکتر علی اصغر انصاری
از پزشکان حاذق شهر اصفهان بود که به سال 1387 قمری درگذشت و در تکیه بابارکن الدین به خاک سپرده شد.
حاج میرزا سیدعلی لقمانیان
از پزشکان قدیم اصفهان بوده و مقبره ایشان در تکیه بروجردی‌ها در سوی شرقی تکیه مرحوم، شیخ مرتضی ریزی قرار دارد. این تکیه آرامگاه عده زیادی از علما و دانشمندان است.
دکتر محمد ریاحی
دکتر ریاحی، فرزند حاج عبدالوهاب و از پزشکان تحصیل کرده قدیم شهر اصفهان بود. نامبرده مدت زمانی رئیس دانشگاه اصفهان و پس از آن به عنوان استاد دانشکده پزشکی منشأ خدمات فراوانی بود. شهرت وی به حسن خلق و سادگی در رفتار و حذاقت او است. نامبرده در شب دوشنبه 18 صفر سال 1389 قمری درگذشت و در تکیه بهشتی به خاک سپرده شد.
میرزا ابوالحسن طبیب
میرزا ابوالحسن طبیب ملقب به سلطان‌الاطبا، فرزند میرزا محمد ملک‌الاطبا و از پزشکان ابتدای دوره قاجار است. نامبرده در روز پنجشنبه، پنجم رجب سال 1269 هجری قمری درگذشت و در تکیه شیخ محمد رازی به خاک سپرده شد.
حاج میرزا ابوالقاسم طبیب
ملقب به ناصر حکمت و معروف به حکیم گوگردی در سال 1278 قمری متولد شد و از جمله آخرین اساتید طب قدیم و از اطبای معروف و حاذق اصفهان بود. او در مدرسه حاج حسن مقابل امامزاده هارون ولایت داخل یکی از حجره‌های مدرسه، تدریس و بیماران را مداوا می‌کرد. وی در سال 1371 هجری قمری درگذشت و در تکیه رازی و خارج از بقعه به خاک سپرده شد. رساله افیونیه از اوست.
سیدمحمد طبیب و فرزندش دکتر سید فخرالدین بشارت
سیدمحمد طبیب یکی از پزشکان قدیم اصفهان بود که البته برخی او را همان میرزا محمد طبیب که در تکیه آباده‌ای‌ها به خاک سپرده شده به حساب می‌آورند، ولی نامبرده در تکیه رازی مدفون گشته است. پسر او دکتر سیدفخرالدین بشارت از اساتید مدرسه عالی بهداری اصفهان بود و پس از فوت در سال 1404 هجری قمری در صحن تکیه جویباره‌ای‌ها به خاک سپرده شد.
میرزا سیدهاشم طبیب
سیدهاشم طبیب خراسانی از جمله پزشکان پایان روزگار صفویه و افشاریه است که زادگاهش شهر نسا خراسان، ولی ساکن شهر اصفهان بود. به سال 1154 هجری قمری درگذشت و آرامگاه او در تکیه آقا حسین خوانساری است.
میرزاحسین طبیب
از پزشکان دوران صفویه و شاه عباس اول بود و به سال 1004 هجری قمری در شهر اصفهان درگذشت و در تکیه و مقبره سادات بهشتی به خاک سپرده شد.
دکتر عبدالباقی نواب
پسر میرزا رضاخان بن میرزا علی مستوفی خزانه، پسر عبدالباقی بود. وی از پزشکان معروف اصفهان و دارای ذوق و قریحه شاعری و بسیار خوش خلق و نیک سیرت بود. به غیر از پزشکی در برخی از رشته‌های ادبی و هنری نیز همچون ادبیات و خوشنویسی چیره دست بود. مدتی چند ضمن انجام امور پزشکی، ریاست دانشکده ادبیات دانشگاه اصفهان را هم به عهده داشت. نامبرده که در سال 1335 هجری قمری زاده شده بود. پس از 68 سال عمر در شب اربعین 1403 هجری جهان فانی را بدرود گفت و پیکرش از تهران به اصفهان منتقل و در تکیه سادات بهشتی مدفون گشت.
میرزا عبدالحسین حکمتیان
از پزشکان معروف اصفهان بود که سال‌ها در محله احمدآباد ساکن و به درمان بیماران می‌پرداخت. وی به سال 1383 هجری قمری درگذشت و در تکیه سیدالعراقین به خاک سپرده شد.
حاج سید مصطفی مؤید الاطبا
مویدالاطبا حسینی فرزند سیدمحمدتقی میردامادی از پزشکان حاذق و استاد شهر اصفهان بود که در سال 1373 هجری قمری در سنین بالای هشتاد سالگی دار فانی را وداع گفته و در اتاق سمت شرقی تکیه سیدالعراقین مدفون شد.
دکتر سیدهدایت اله قوام
فرزند حاج میرزا علیمحمد حسینی نائینی زواره ای از پزشکان شهر اصفهان که در نزدیکی امامزاده اسماعیل ساکن و طبابت می‌نمود. وی در اصفهان درگذشت و در اتاق کوچکی در تکیه سیدالعراقین به خاک سپرده شد.
میرزا محمدحسن طبیب
میرزا محمد مدرس اسفه ای فرزند عبدالرحیم از جمله پزشکان قدیم اصفهان بود که از مبانی طب جدید هم اطلاع کافی داشت. وی که از ذوق ادبی نیز بهره‌مند بود، سال‌ها در اصفهان و تهران و مشهد به کسب انواع علوم مشغول بوده و سالیانی هم در زادگاهش قمشه، مشغول طبابت بود و سال‌های پایانی عمر را در اصفهان ساکن شد. او خواهرزاده شهید سیدحسن مدرس بود و به سال 1402 هجری پس از نگارش حدود 10 جلد کتاب درگذشت و در تکیه فاضلان مدفون شد.
سیدعبدالوهاب معین الاطبا
خواستگاهش اردستان و فرزند میرزامحمد شیخ‌العلما فرزند سیدمحمدباقر بن میرزامحمد شفیع طباطبایی، طبیب و عارف ساکن در مدرسه نیم‌آورد بود. او به سال 1274 قمری متولد و به سال 1355 قمری درگذشت و در تکیه فاضلان به خاک سپرده شد.
صدرالاطبا حسینی
سیدعلی اکبر صدرالاطبا حسینی از جمله پزشکان دانشمندی بود که کتاب فصول‌العلاج را در علم طب از خود به جای گذاشت. او در سال 1335 هجری قمری درگذشت و در تکیه فاضلان مدفون گشت.
سیدمحمدصادق صدیق الاطبا
سیدمحمدصادق صدیق الاطبا فرزند سیدمحمدباقر مشهور به دکتر لقمانی بود که در سال 1296 ه. ق در شهر اصفهان دیده به جهان گشود. پس از تأسیس مدرسه طب دارالفنون به دلیل علاقه شخصی و توصیه استادش، مرحوم آخوند گزی برای تحصیل طب راهی تهران شد و پس از پایان تحصیلات به شهر اصفهان برگشت و تا آخر عمر در اینجا بسر برد. وی به دلیل ممتاز بودن در تحصیل، از طرف استادش مرحوم ناظم‌الاطبا ملقب به صدیق‌الاطبا شد.
در زمان حکومت پهلوی، صدیق الاطبا به استخدام بهداری نظمیه درآمد و تا سال 1332 ه. ش که بازنشسته شد در این سمت باقی ماند. وی پزشکی متدین و مردم‌دار بود وسرانجام در سال 1374 ه. ق چشم از جهان فرو بست و در تکیه کازرونی به خاک سپرده شد. هنگام تشییع پیکرش بازار اصفهان تعطیل گشته و علمای شهر آن مرحوم را تا تخت فولاد مشایعت نمودند. در حال حاضر، از نوادگان مرحوم صدیق الاطبا یازده نفر پزشک وجود دارد.
دکتر شمس‌الدین
دکتر شمس‌الدین فرزند مرحوم حاج میرسیدعلی جناب حسینی، از متخصصان داروسازی در شهر اصفهان که به سال 1361 هجری قمری درگذشت و در صحن تکیه سیدمحمد لطیف خواجویی به خاک سپرده شد.
سیدمحمدحسین طبیب
سیدمحمدحسین بن حاج سیدمهدی نحوی از جمله پزشکان قدیمی اصفهان بود که به سال 1282 هجری قمری متولد و به سال 1340 قمری درگذشت. آرامگاه او در سمت جنوب غربی تکیه خاتون آبادی‌ها در تکیه مهدوی قرار دارد.
میرزا ابوالحسن سلطان الاطبا
فرزند میرزامحمد ملک الاطبا و از پزشکان معروف اصفهان است که خود و پدرش در اصفهان به کار پزشکی اشتغال داشته‌اند. درگذشت او در 5 رجب 1269 قمری در شهر اصفهان رخ داد و در تکیه مادر شاهزاده به خاک سپرده شد.
پزشکان مدفون در تکیه میرمحمدصادقی ها
این تکیه که از تکایای عهد پهلوی است آرامگاه پزشکان زیر است:
1- دکتر سیداحمد میرحسینی، متوفی به سال 1395 هجری قمری
2- دکتر میرزا احمدخان محیی فرزند میرزا حسن جراح و بنیان‌گذار بیمارستان احمدیه، متوفی به سال 1371 هجری قمری
3- دکتر حسین محیی فرزند میرزا احمدخان که در همان سال 1371 هجری قمری و دو هفته پیش از پدرش درگذشت.
4- دکتر علی اصغر محبی، دیگر فرزند میرزا احمدخان و متوفی به سال 1394 هجری
پزشکان مدفون در تکیه ملک
مرحوم حاج محمدابراهیم ملک التجار اصفهان در اراضی جنوبی لسان‌الارض تکیه‌ای بنا کرد که پزشکان مدفون در این تکیه عبارتند از:
1- میرزا مسیح خان حافظ‌‌الصحه فرزند میرزا موسی خان عقیلی ناظم‌الاطبا متوفی به سال 1361 هجری قمری
2- دکتر سیدمصطفی پزشک از فارغ التحصیلان مدرسه دارالفنون و متوفی به سال 1384 هجری قمری
3- میرزا موسی خان ناظم‌الاطبا فرزند میرسیدعقیل حسینی و متوفی به سال 1304 هجری قمری
4- سیدنظام‌الدین مصباح‌الاطبا، فرزند ناظم الاطبا و متوفی به سال 1324 هجری قمری و مدفون در کنار پدر
5- میرزاحسین خان صحت و مؤسس درمانگاه صحت در کوشک که متأسفانه نمای قبر او از بین رفته است.
پزشکان مدفون در تکیه آقامحمد بیدآبادی
اسامی پزشکان مدفون در این بقعه که در مجاورت بقعه آقاحسین خوانساری قرار دارد، بدین شرح است:
1- میرزا اسداله طبیب زاهدی از پزشکان اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی
2- حاج میرزا محمد طبیب محله نوی معروف به زاهدی و از مشایخ بیدآبادی
3- میرزا مهدی طبیب متوفی به سال 1218 هجری قمری
پزشکان مدفون در تکیه کوهی
در مجاورت لسان‌الارض تکیه به نام تکیه کوهی بوده که امروزه تخریب و آرامگاه گروهی از دانشمندان است. از جمله آنان می‌توان به افراد زیر اشاره نمود.
1- میرزا عبدالباقی طبیب اصفهانی، فرزند میرزا محمدرحیم حکیم‌باشی و از سلسله سادات حکیم سلمانی است که اصل آنها از جهرم بوده و جد آنها به فرمان شاه عباس از جهرم به اصفهان آمد و پزشک ویژه شاه عباس شد. خود او به سال 1127 قمری متولد و به سال 1171 قمری درگذشت.
2- میرزا رضا طبیب معروف به شرابی شاعر که تخلص شعری او «منصور» بود و متوفی به سال 1237 قمری
3- میرزا محمدرحیم حکیم‌باشی، پزشک دربار شاه سلطان حسین صفوی کشته شده به سال 1137 قمری در حمله افاغنه
دیگر پزشکان مدفون در تخت فولاد
نام برخی از پزشکان به خاک سپرده شده در تخت فولاد، تنها در برخی از منابع یاد شده و متأسفانه گذشت روزگاران و عملیات بناسازی باعث تخریب قبور آنها گشته است. از جمله آنها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
1- دکتر سیدعلی دانشور فرزانگان متوفی 14 ذی‌الحجه 1402 هجری قمری
2- دکتر سیدعلی میرعلایی متوفی 1384 هجری قمری
3- میرزا موسی طبیب از اعقاب ملاملک محمد لنجانی و ساکن محله بیدآباد
منابع:
- درآمدی بر پیشینه پزشکی اصفهان، دکتر مسعود کثیری، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، 1388.
- گروه تدوین تاریخ دانشگاه، 1399.