فعاليت پژوهشکده قلب و عروق در سال ۱۳۶۷ با انجام يک طرح تحقيقاتي کشوري تحت عنوان شناخت شيوع و عوامل مؤثر بر بيماريهاي قلبي در استان اصفهان آغاز شد و بدنبال آن با انجام چند طرح تحقيقاتي ديگر و جلب تدريجي منابع انساني بتدريج گسترش يافت. درسال ۱۳۷۳ با نام مركز تحقيقات قلب و عروق اصفهان در شوراي گسترش دانشگاههاي کشور مصوب گشت و تقريبا از همان موقع به عنوان مرکز همکار سازمان بهداشت جهاني در رابطه با پيشگيري، کنترل و بازتواني بيماريهاي قلبي عروقي در منطقه مديترانه شرقي انتخاب شد. اين مركز با گسترش فعاليتهاي خود در سال ۱۳۸۹ به پژوهشکده قلب و عروق ارتفاء يافته و در تاریخ ۱ دی ماه ۱۳۸۹ موفق به دریافت موافقت اصولی از معاونت تحقیقات و فناوری گردید و در تاریخ ۱۰ دی ماه ۱۳۹۰ موفق به دریافت موافقت قطعی از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گردید. ساختمان جدید تحقیقات قلب و عروق در مجاورت بیمارستان چمران در سال 1384 کلنگ زنی شد و در سال 1395 افتتاح شد. این مرکز در ابتدا با سه مرکز تحقیقاتی با عناوین: مرکز تحقیقات قلب و عروق، مرکز تحقیقات پرفشاری خون، مرکز تحقیقات فیزیولوژی کاربردی شروع به کار کرد و در حال حاضر این پژوهشکده شامل هفت مرکز تحقیقاتی زیرمجموعه به شرح زیر می باشد:
- مرکز تحقیقات فیزیولوژی کاربردی
- مرکز تحقیقات اقدامات تهاجمی قلب
علاوه بر همکاری مستقیم با این 7 مرکز تحقیقات تابعه که هر کدام به صورت جداگانه هم با خارج از کشور ارتباط پژوهشی و علمی دارند، پژوهشکده قلب و عروق رسما همکار سازمان بهداشت جهانی است (که طبق مأموریت‌های سازمان بهداشت جهانی عمل می کند و به صورت رسمی عضو سازمان‌هایی مثل انجمن بهداشت جهانی، فدراسیون جهانی قلب، انجمن جهانی فشارخون، انجمن جهانی اتروزکلروز، انجمن جهانی پیشگیری و کنترل بیماری‌های قلبی- عروقی، کمیته جهانی سلامت قلب، لیگ کنترل فشار خون سازمان‌های بسیار دیگراست و همچنین با تعداد زیادی از دانشگاه‌ها به صورت رسمی قرار دارد. این قراردادها بعضا با کل مرکز تحقیقات، یا یک یا چند مرکز تحقیقات از پژوهشکده است یا بین یکی از محققین دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با محققی از دانشگاه دیگر قراردادی منعقد شده است.
پژوهشکده چندین قرارداد با دانشگاه‌های‌هاروارد، دانشگاه شیکاگو، دانشگاه جان‌هاپکینز، دانشگاه مگیل، دانشگاه یووی سی (کانادا)، دانشگاه آلبرتا، دانشگاه امپریال کالج در انگلیس، دانشگاه لندن (لندن‌هایج اسکول)، دانشگاه بهداشت و سلامتی لندن داشته است و در حال حاضر با دانشگاه سیاتل (واشتنگتن) همچنبن با انجمنها و یا گرنت‌های متعدد از بزرگ ترین مؤسسه کشوری سلامت که در واقع بزرگ‌ترین سازمانی اعطای گرانت، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان از (MRC انگلیس)، NIH آمریکا، انجمن CIHR، انجمن استرالیا و انجمن بزرگ گرنت دهنده در کانادا، گرنت‌های متعددی دارد. دانشگاه‌های متعدد دیگری در سنگاپور، چین، ژاپن، هنگ کنگ، کره جنوبی و برزیل گروه‌های متعددی داشته و علاوه بر تأمین مالی توسط آن دانشگاه‌ها، در لاین طرح‌های تحقیقاتی هم همکاری دارند.
پژوهشکده قلب وعروق در دوران کووید به پیشنهاد سازمان بهداشت جهانی مطالعه کوهورت با عنوان کووید و بیماری‌های مزمن را در حال اجرا دارد. این مطالعه یکی از دو مطالعه‌ای است که توسط ایران از سازمان بهداشت جهانی برنده گرنت پروپوزال ارسالی شده است. در کنار مطالعه این مرکز، دانشگاه واشتنگتن و مرکز بار بیماری‌ها این مطالعه را که یکی از 10 طرح برگزیده در دنیا در زمینه کووید است، کار می‌کنند و اغلب معاونت‌های دانشگاه درگیر آن هستند. پروپوزال اولیه را خانم دکتر نضال صراف‌زادگان رئیس پژوهشکده قلب و عروق دانشگاه علوم پزشکی اصفهان تهیه، تنظیم و ارسال نموده اند. در این مطالعه از طرف دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، نیماد، صندوق حمایت ریاست جمهوری و در حقیقت 6000 نفر به مدت 5 سال نیاز به پیگیری خواهند شد که عوارض دیررس کووید شناسایی شود. از بین 60 طرحی که از کل دنیا پیشنهاد و ارسال شده بود، 10 طرح انتخاب شد و در حال اجراست.
تأکید می‌شود که اغلب طرح‌ها و تحقیقاتی که پژوهشکده قلب و عروق دانشگاه علوم پزشکی اصفهان با دانشگاه‌های مطرح خارج از کشور انجام داده و یا در حال انجام دارد؛ به صورت 100% از سوی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان نوشته و ارائه شده و توسط سازمان بهداشت جهانی تأیید و در حال اجراست و یا انجام شده است که بیش از 30 قرارداد به این شکل در فعالیت‌های دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در حال اجراست.
در سال 1379 با شرکت طرح پیشگیری و کنترل بیماری‌های قلبی- عروقی با همکاری مرکز بهداشت استان و تایید و تصویب طرح با تمام معاونت‌های دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و همکاری 150 سازمان خارج از وزارت بهداشت آغاز شد و در سال 1387 به پایان رسید. نام طرح "قلب سالم اصفهان" و "در زمینه ریزفاکتور و عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر" و از نظر علمی نشان داده شد برای جلوگیری از بیماری‌های قلبی- عروقی، کنترل چاقی، چربی خون بالا، دیابت، فشار خون بالا، دخانیات، تغذیه ناسالم و عوامل خطر محیطی این امر محقق خواهد شد. این طرح در سال 79 بسیار سخت بود و در ایران تا آن زمان در این رابطه اقدام مشابهی صورت نگرفته بود. در رابطه با این طرح عظیم 5 کتاب تألیف شد. در طی این مداخله، بیش از صد مداخله انجام شد. این طرح با مداخله در حوزه تربیت بدنی (ترویج ورزش ودوچرخه‌سواری در کارکنان و شهروندان)، اداره استاندارد (نظارت بر استاندارد بود انواع خوراکی و ...)، رستوران‌ها (استفاده از مواد غذایی سالم و ...) ، اغذیه فروشی‌ها، ادارات (جایگزین کردن دوغ کم نمک و آب معدنی به جای نوشابه)، دخانیات (ترویج مضرات سیگار و تبلیغ مضرات در بسته‌بندی‌های موجود)
با دعوت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، درخواست ارزشیابی از خارج از کشور و اداره نظارت بهداشت جهانی شد. مداخلات، مستندات، مکاتبات مربوط به این طرح در سال‌های 2007 و 2008 در چند مرحله ارزشیابی شد. همچنین برنامه قلب سالم اصفهان در بسیاری از دانشگاه‌های خارجی با اطلاع و کسب اجازه از مرکز تحقیقات قلب و عروق تدریس شد. گزارش نهایی را به روش استاندارد و به روش خارج از کشور ، بعد از ارزشیابی خارجی در یکی از تالارهای دانشگاه با حضور وزیر وقت، معاون وزیر، استاندار، رئیس دانشگاه، معاونین و مسؤولین و مجریان کلیدی که در طرح شرکت داشتند، کل مراحل و نتایج ارائه شد و پایان طرح اعلام شد و همزمان اعلام گردید که طرح ادامه دارد، همانگونه که هنوز هم ادامه دارد و بسیاری از مداخلات نهادینه‌سازی شد و همچنان عملیات ادغام‌سازی مداخلات در دست اجراست.
طرح‌های بسیار بزرگی غیر از برنامه «قلب سالم» برگزار شد. لازم به ذکر است که نه تنها برنامه قلب سالم برای سازمان بهداشت جهانی به عنوان «مدل و الگو» ساخته شد، بلکه تا سال 2017 به عنوان case study به عنوان اولین مدل استاندارد استفاده شد.
قدیمی ترین کوهورت ایران از سال 1381 انجام شد. افراد سالم برای انجام این کوهورت استفاده شدند. افراد نه تنها از اصفهان، از اراک و شهرکرد هم شرکت داده شدند و بعد از آن در سایر نقاط ایران نیز اجرا شد. در حال حاضر مدت 20 سال است که این مطالعه طولی در حال اجرا و انجام است. از 2011 مجددا گرنت جدیدی اخذ شد و در نسل فرزندان و نوه‌های آنها اجرا شد و ابن تنها مطالعه کوهورت در ایران است که در سه نسل ادامه دارد و نها تنها پیگیری بیماری‌های قلبی و عروقی در افراد سالم بلکه علاوه بر بروز بیماری‌های قلبی عوقی در افراد سالم، دیابت، سرطان، بیماری‌های تنفسی و بیماری‌های غیر واگیر دیگر به آن اضافه و در حال اجراست. کما اینکه از این مطالعه تا کنون حدود 70-60 مقاله منتشر شده است و نتایج را مرتب به سازمان‌های وابسته، خصوصا به وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی وابسته اعلام می‌شود.
طرح برزگ دیگر «طرح نمک» است که پیرو مطالعه‌ای که در سال 1375-1374 انجام شد و نتایج نشان داد که بالاترین میزان دریافت نمک مردن از نان و پنیر دریافت می‌شود. مقاله‌ای در سال 1374 در این زمینه چاپ شد. در حال حاضر این طرح از طرف بهداشت جهانی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به صورت سفارشی در این زمینه در طرح‌های متعدد با سازمان‌های بزرگ دیگر به صورت ادغام شده با دفتر بهبود تغذیه و وزارت بهداشت در حال انجام است.
مطالعه دیگری در خصوص «بررسی چربی فامیلی» توسط مرکز تحقیقات قلب و عروق دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، طی مطالعه کوهورت با follow-up پنج ساله و شاید بیشتر در حال انجام است. چربی خون فامیلی یک گروه بودند ولی در حال حاضر این طرح از گروه فامیلی خارج و سطح جامعه در حال انجام است (فامیل درجه یک، فامیل درجه دو) و به نوعی پیگیری و سرویس‌دهی همزمان انجام می‌شود و هدف این است که قبل از این که سکته‌ای رخ دهد، تشخیص و درمان انجام گیرد.
دو قلوها هم کوهورت جداگانه‌ای است که در حال انجام است.
کوهورت دیگر برای افرادی است که مبتلا به انواع سرطان‌ها هستند، خصوصاً افرادی که به «سرطان پستان» و «سرطالن کولون» مبتلا هستند. این افراد در حال بررسی از این نظر هستند که سوای این که داروهای مورد مصرف این افراد، باعث بروز بیماری‌های قلبی عروقی می‌شود، چه علت یا علل دیگری در این رابطه وجود دارد.
طرح کشوری دیگر این است که براساس قومیت‌های مختلف ایران، علل بروز سکته زودرس در آنها بررسی شود.
به طور کلی، در 30 سال گذشته بین 600-500 پروژه انجام شده است. بزرگ‌ترین این پروژه‌ها «پروژه قلب سالم» بعد از آن «کوهورت 20 ساله» و مابقی در وسعت کوچک‌تربوده است.
منابع:
- مصاحبه با خانم دکتر صراف زادگان، شهریور 1400
- گروه تدوین تاریخ دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
