دکتر مرتضی حکمی فرزند عبدالجواد در سال 1283ش در اصفهان در یک خانواده سرشناس علمی متولد شد. خاندان دکتر حکمی از دیرباز به عنوان پزشکانی متبحر، مردم دوست و به معنی واقعی حکیم در میان اصفهانی ها معروف بودند. جد او علامه خراسانی بود که به خواهش حکومت وقت از نواحی خراسان جهت تدریس حکمت به اصفهان خوانده شد. حاج میرزا محمدباقر حکیم باشی و حاج آقا حسن طبیب، عمو و عموزاده دکتر حکمی، از طبیبان حاذق و برجسته دوران خود بوده اند. پدر دکتر حکمی مرحوم عبدالجواد حکمی هم از اساتید علم طب و ادب و از نیکوکاران زمان خود به شمار می آید.
مرتضی حکمی، تحصیلات ابتدایی و قسمتی از متوسطه را در اصفهان طی نمود و مدتی نیز از محضر میرزا علی اصغر شریف استفاده نمود و قسمت دوم را تا سال 1305ش در دارالمعلمین مرکزی تهران پشت سر گذاشت. سال بعد، برای فراگرفتن علوم دینی و ادامه تحصیل به شهر نجف عزیمت نمود و در محضر عالم بزرگ آن زمان، سید ابوالحسن اصفهانی، مشغول تحصیل علوم دینی گشت. سید ابوالحسن به ایشان توصیه نمود تا به تحصیل علم طب پرداخته و از این رهگذر ضمن برخورداری از ظرفیت های خانوادگی، منشأ خدمات بزرگ گردد. در هر حال پس از اخذ دیپلم دارالمتعلمین مرکزی تهران با درجه ممتاز برای ادامه تحصیل راهی فرانسه شد و در مرحله ورودی دانشکده علوم شهر «من پلیه » فرانسه ثبت نام نمود و امتحانات این دوره را با موفقیت گذراند و به دانشکده پزشکی راه یافت. در نوامبر سال 1929م در مسابقه اکسترنی بیمارستان «من پلیه» شرکت نمود و با دریافت نمره ممتاز، این مرحله را نیز پشت سر گذاشت و از آن پس در بخش های پرفسور« ژانبرو» ، «اوزیر» و « رانبو» به انجام وظیفه پرداخت و در سال1931م در مسابقه کارورزی آسایشگاه مسئولان استان«هرولت» توفیق یافت و در سال 1932م در مسابقه انترنی بیمارستان های دانشگاه «گرونبل» که بالغ بر چهارصد نفر فرانسوی شرکت کرده بودند، موفق به کسب مقام دوم شد و چهار سال در بخش های جراحی پرفسور «سیگود»، «ترمیه»، «پرن» و «بولینود » دستیاری نمود. در طول مدت اقامت در گرانبل، تحصیل در رشته حقوق سیاسی را در همین دانشگاه آغاز نمود و موفق به اخذ درجه لیسانس گردید. یک سال بعد دیپلم بیماری سل را از دانشگاه پاریس دریافت کرد و قبل از مراجعت به ایران، در پاریس در بخش پروفسور « گوسه » و در لندن در بیمارستان « هامرا اسمیت»، مطالعات کتبی خود را به انجام رسانید.
او در سال 1317ش به ایران بازگشت و در طول خدمت صادقانه خود تا دوران بازنشستگی، منشأ خدمات و آثار بسیار ارزنده ای شد، از جمله:
- سال 1317 رئیس و جراح بیمارستان شهرداری اصفهان( امین )، جراح بیمارستان خورشید،
- سال 1323 تأسیس آموزشگاه عالی بهداری اصفهان که سنگ بنای اولیه این دانشگاه محسوب می شود،
- سال 1329 تأسیس دانشکده پزشکی اصفهان در محل دبیرستان سعدی واقع در خیابان استانداری،
- ریاست و مدیریت دو مؤسسه تا سال 1332،
- ریاست اداره امور بیمارستان های وابسته به دانشکده پزشکی و ریاست مرکز پزشکی ثریا (آیت الله کاشانی)،
- استاد و مدیر گروه دانشگاه اصفهان، ریاست شورای کتاب و کتابخانه دانشگاه اصفهان، دادستان دادسرای نظام پزشکی اصفهان، مدیر گروه آموزش و جراحی و مامایی زنان، بنیانگذار جمعیت مبارزه با سرطان، دانشیار جراحی بالینی آموزشگاه عالی بهداری و دانشکده پزشکی اصفهان، ساخت آسایشگاه یکصد تخت خوابی جهت بیماران سرطانی در سال 1348 ( بیمارستان سیدالشهداء فعلی ).
از مرتضی حکمی، حدود بیست کتاب در مورد موضوعات مختلف بویژه مسائل پزشکی به جای مانده است: « تشخیص بیماری های جراحی شکم»؛ « تشخیص بیماری های دستگاه تناسلی»؛ « تشخیص بیماری های سینه»؛ « پستان و گردن»؛ «تشخیص بیماری های سر و صورت و ستون فقرات»؛ «تشخیص بیماری های اندام فوقانی»؛ «تشخیص بیماری های اندام تحتانی»؛ « جراحی صغیر» ( 2 ج )؛ «پزشکی قانونی»؛ « نشانه شناسی جراحی»؛ «مرگ و کالبد گشایی در پزشکی قانونی»؛ «راهنمایی کالبد شکافی» ( با همکاری دکتر رحمت الله برجیان)؛ «انتقال خون »( 16ج )؛ « بیماری و عوارض بعد از عمل جراحی» ( به زبان فرانسه ) و «شرکت های تعاونی» از جمله آثار چاپی حکمی است.
علاوه بر این، مقالات متعدد علمی به قلم دکتر حکمی در « بولتن پزشکی دانشکده پزشکی اصفهان»؛ «مجله دانشکده اصفهان»؛ مجله «دانشکده پزشکی تهران»؛ مجله «جراحی پزشکی ایران» و مجله « دوفینه مدیکال روودوموین اوریال» به چاپ رسیده است. همچنین وی مقالات دیگری در زمینه های غیر پزشکی از خود به یادگار گذاشته است. برای نمونه از مقالات وی با موضوع « راه پیشرفت الفبای آسان» در 30 شماره در روزنامه اصفهان چاپ شده است.
در کنار سایر فعالیت های علمی، ریاست هیأت تحریریه مجله ادبی و علمی «النشاط الثقافی» که جمعیت آزادی فرهنگی آن را منتشر کرد. فعالیت در جریان ملی شدن صنعت نفت، که حتی مدتی نیز بازداشت شد و عضویت در کلوپ روتاری اصفهان به عنوان هفتمین روتاری بین المللی، از دیگر مشغله های دکتر حکمی محسوب می شود. پدر علم نوین پزشکی اصفهان درطول حیات پر بار علمی خود، مفتخر به دریافت جایزه از: مجمع طبی ایزر به عنوان بهترین نویسنده مقالات پزشکی در سال 1935م، دریافت نشان « افیسیه دولاسانته » از دولت فرانسه، عنوان بهترین کارورز بیمارستان های دانشگاه گرونبل در سال 1936م، عنوان بهترین استاد دانشکده پزشکی سال 1348ش گردیده است.
دکتر حکمی در دوران حیات پر برکت خویش، منشأ آثار و خدمات بسیار زیادی به جامعه انسانی گردید و همدردی و مساعدت خود را به خصوص از قشر بی بضاعت، هرگز دریغ نداشت. او در تمام عمر خود که بیش از چهل سال آن صرف خدمات پزشکی شد، وجهی برای انجام اعمال جراحی خود دریافت نکرد و تمام اعمال جراحی خود را در بیمارستان دولتی و رایگان انجام داد و بنا به گزارش کتبی که از سوی خود ایشان منتشر شد، قریب یکصد هزار عمل جراحی کوچک و بزرگ انجام داده است. بعد از ظهرها هم در مطب شخصی می نشست و ویزیت آزاد بود و هر کس به رضایت خود هزینه ویزیت می داد. حتی گاه تحویل داروی بیماران بی بضاعت را به داروخانه آتش حواله می داد که از محل اشانتیون های او به طور مجانی به بیماران داده می شد.
استاد بعد از سال ها تلاش در عرصه علم و خدمت صادقانه در سال 1359ش به بیماری قلبی مبتلا گردید و جهت معالجه به پاریس عظیمت کرد. لیکن در همان جا وفات کرد. بنا بر وصیت ایشان جسد وی بعد از انتقال به اصفهان در مقبره خانوادگی اش در تکیه خادم الشریعه تخته فولاد، جنب آرامگاه حاجیه خانم مجتهده امین به خاک سپرده شد.